De servers staan in Denemarken. De software staat in Estland. Het domein is geregistreerd in Down Under, het bedrijf op een piepklein eiland in de Stille Zuidzee. De gebruikers – 60 miljoen – zitten overal ter wereld. De volgende Napster? Denk groter. En heb medelijden met de arme copyright-agenten die de stekker eruit proberen te trekken.
Op 2 oktober 2001 stortte het gewicht van de wereldwijde entertainment-industrie neer op Niklas Zennstrém, mede-oprichter van Kazaa, de razend populaire file-sharing service. Dat was de dag dat alle grote Amerikaanse muzieklabels en filmstudio’s een rechtszaak tegen zijn bedrijf begonnen. Hun doel was de dienst te sluiten en de tientallen miljoenen mensen die miljarden auteursrechtelijk beschermde muziek-, video- en softwarebestanden deelden, het zwijgen op te leggen. Het enige probleem: het stoppen van Napster, dat liedjes op zijn servers indexeerde, was eenvoudig – de platenindustrie sleepte het bedrijf voor de rechter wegens inbreuk op het auteursrecht, en een rechter trok de stekker eruit. Bij Kazaa wisselen gebruikers bestanden uit via duizenden anonieme “supernodes.” Er valt geen stekker uit te trekken.
Michele Aboud. Nikki Hemming, CEO van Sharman Networks, gecontracteerd door LEF Interactive, eigenaar van Kazaa.
Nog niet, zoals advocaten al snel zouden ontdekken, was er ook maar één outfit om te sluiten. Dat komt omdat op een januari ochtend, drie maanden nadat de aanklacht was ingediend, Kazaa.com in Amsterdam op zwart ging en Zennstrém verdween. Dagen later werd het bedrijf herboren met een structuur zo gedecentraliseerd als de peer-to-peer dienst van Kazaa zelf. Zennstrém, een Zweeds staatsburger, droeg de controle over de softwarecode over aan Blastoise, een merkwaardig bedrijf met activiteiten voor de kust van Groot-Brittannië – op een afgelegen eiland dat bekend staat als een belastingparadijs – en in Estland, een beruchte veilige haven voor piraten van intellectueel eigendom. En dat was nog maar het begin.
Het eigendom van de Kazaa interface ging naar Sharman Networks, een bedrijf dat dagen eerder was opgericht in het Zuid-Pacifische eiland Vanuatu, een ander belastingparadijs. Sharman, dat zijn servers in Denemarken heeft, verkreeg een licentie voor Zennstrém’s technologie, FastTrack. Het Kazaa.com domein, aan de andere kant, was geregistreerd bij een Australisch bedrijf genaamd LEF Interactive – voor de Franse revolutionaire slogan, liberté,-galité, fraternité.
Confused? De auteursrechtpolitie ook. “Het is moeilijk om te weten wie je moet aanklagen,” klaagt Michael Speck, een onderzoeker bij de Australische Record Industry Association. Hollywood advocaten dachten dat de beste manier om Kazaa voor het gerecht te brengen was om Sharman uit te persen. Het probleem was dat Sharman, dat vanuit Sydney opereert, geen werknemers had. Al haar werknemers, inclusief CEO Nikki Hemming, zijn ingehuurd via LEF. De namen van de investeerders en bestuursleden van Sharman zijn opgesloten in Vanuatu, een republiek die zichzelf aanprijst als een asielstaat met een “strikte code van geheimhouding” die “nuttig is in een aantal omstandigheden waarin de vertrouwelijkheid van eigendom of controle moet worden bewaard.”
Waarom al die geheimzinnigheid? Het is een internationaal bedrijfsmodel voor het post-Napster tijdperk. Als we Kazaa van dichtbij bekijken, zien we een bedrijfsnestpop die Hollywood-advocaten meer dan een jaar lang heeft gefrustreerd. Van Estland tot Australië pleitten ze bij rechtbanken om de beheerders van Kazaa uit de schaduw te dwingen. Ondertussen werden er, elke week dat Sharman de wet op afstand kon houden, talloze kopieën van Kazaa-software gedownload. Alleen al in de laatste zes maanden hebben pc-gebruikers meer dan 90 miljoen kopieën gedownload. Kazaa heeft 60 miljoen gebruikers over de hele wereld en 22 miljoen in de VS – een onweerstaanbaar publiek voor marketeers. Vorig jaar harkte Sharman miljoenen binnen van Amerikaanse adverteerders als Netflix en DirecTV, zonder een cent uit te geven aan inhoud. De jacht had eindeloos door kunnen gaan.
En toen, plotseling, een paar dagen voor Thanksgiving, was het afgelopen.
Hollywood’s minachting voor file-sharing kan worden afgemeten aan de stapel papieren die deel uitmaken van Metro Goldwyn Mayer Studios v. Grokster et al., die in het federale gerechtsgebouw in Los Angeles in de dossierkasten ligt. In de rechtszaak beschuldigen een aantal entertainment-conglomeraten de FastTrack-diensten Kazaa, Morpheus en Grokster van het profiteren van een “piratenbazaar van de 21e eeuw”. Platenlabels en filmstudio’s willen de diensten sluiten en een boete van 150.000 dollar voor elk illegaal verhandeld liedje of film. Gezien de miljarden bestanden die wekelijks van eigenaar wisselen, kan de schadevergoeding astronomisch zijn.
Omdat Grokster en Morpheus in de VS actief zijn, waren ze gemakkelijk op te sporen. Maar voordat advocaten hun zaak tegen Kazaa konden bepleiten, moesten ze Sharman vinden, dat niet eens een papieren spoor naar de VS had achtergelaten. Over veel van haar contracten met Amerikaanse bedrijven wordt onderhandeld via LEF, waarvan de enige directeur, niet toevallig, Nikki Hemming is. Dus vroegen de advocaten hun Australische collega’s om haar op te sporen. “Ze doen alles wat ze kunnen om niet opgespoord te worden,” moppert Richard Mallett, een kaderlid bij de Australasian Performing Right Association. Een Australische advocaat beriep zich op de Conventie van Den Haag om een gerechtelijk bevel te krijgen dat Hemming dwong documenten te overhandigen. Maar zelfs dan had de advocaat een week van kat-en-muisspelletjes nodig om haar in het nauw te drijven.
Ten slotte besloot het bedrijf te stoppen met rennen. Hemming koos ervoor om in Vancouver te worden afgezet; zij vreesde dat het zetten van een voet in de VS de zaak zou kunnen compliceren. Ook kwam zij niet opdagen bij de hoorzitting in Los Angeles eind november. Sharman’s advocaten waren er wel. De vraag voor US District Court rechter Stephen Wilson was simpel: Doet Sharman genoeg zaken in de VS om legaal deel uit te maken van de Morpheus-Grokster rechtszaak? Maar de procedure werd al snel een referendum over de vermeende zonden van het bedrijf. “Sharman heeft er alles aan gedaan om de auteursrechtschendende activiteiten van haar leden uit te buiten en te versterken,” zei de hoofdadvocaat van de industrie, David Kendall. “Er is geen intentie om onrechtmatig gebruik te bevorderen,” counterde Sharman advocaat Rod Dorman. “Is mijn cliënt zich ervan bewust dat mensen dat doen? Ja.”
“Ik realiseer me dat sommige van deze kwesties nog niet in kaart zijn gebracht,” zei de rechter tegen de advocaten. “Ik ben geneigd te vinden dat Sharman bevoegd is.
Het was slecht nieuws voor Sharman, maar met de hoorzitting op het thuisfront van de industrie, niet verwonderlijk. Sharman heeft zich voorbereid op een rechtszaak. Maandenlang heeft het bedrijf Kazaa gebundeld met Altnet, een P2P netwerk dat gecodeerde liedjes, films en videogames levert. Maar terwijl Kazaa-downloads gratis zijn, werkt Altnet met een microbetalingsmodel – en heeft het legitieme technologie- en entertainmentklanten aangetrokken. Als gevolg daarvan is Sharman bereid te beweren dat Kazaa voor legale doeleinden kan worden gebruikt en dus volgens de wet niet in strijd is met het auteursrecht. Met Altnet heeft Sharman een begin gemaakt met de transformatie tot een rechtschapen bedrijf.
Kan een bedrijf dat is gebouwd op het verhandelen van andermans eigendom de geheimzinnigheid rond zijn activiteiten afschudden en legaal worden? De krijtstreeppakken van Hollywood denken dat ze het antwoord op die vraag weten – het is een list. Voor elk legaal bestand op Altnet, zijn er miljoenen illegale op Kazaa. Altnet mag op zichzelf een goed idee zijn, maar op de rug van Kazaa, is het nog een tactiek om vervolging uit te stellen terwijl Sharman meer reclame verkoopt.
Maar dat is natuurlijk wat ze zouden zeggen. De vraag kan beter worden gesteld aan de mysterieuze en ongrijpbare CEO van het bedrijf, Nikki Hemming – als ik haar kan vinden.
Zo blijkt, aan tafel gaan met Hemming is makkelijker zonder een dagvaarding in je hand. “U bent de eerste journalist die ons kantoor te zien krijgt”, zegt de 36-jarige CEO, gekleed in een witte blouse, een bruine broek en sandalen. Het is een zondagnamiddag in een rustige Sydneyse buurt die overspoeld wordt door Mercedes SUV’s en geelgekuifde kaketoes. Een marketingmanager zit bij ons in het limoengroene kantoor, geverfd in de kleur van de Kazaa-site, en neemt op hoe ik het eerste interview van zijn baas in maanden opneem.
Michele Aboud. Vorig jaar harkte Sharman miljoenen binnen zonder een cent uit te geven aan inhoud.
Hemming vertrok in 1995 van haar geboorteland Engeland naar Sydney om een buitenpost van Virgin Interactive op te zetten. Daar raakte ze bevriend met Kevin Bermeister, een tech-ondernemer. In 1996 startte Bermeister een bedrijf genaamd Brilliant Digital Entertainment en verhuisde het naar LA – waar hij en Zennstrém uiteindelijk een overeenkomst tekenden om een vroege versie van Altnet te bundelen met Kazaa. Begin vorig jaar besloot Zennstrém, onder juridische druk in Amerika, dat hij eruit wilde stappen. Bermeister bracht Zennstrém in contact met Hemming, die enkele investeerders verzamelde, Sharman oprichtte en Kazaa overnam. Hemming richtte ook LEF op, dat zij “een onafhankelijke organisatie met een langetermijncontract om diensten aan Sharman te leveren” noemt.
Ik vraag Hemming naar de onconventionele structuur van Sharman. “Het is niet ongebruikelijk om een offshore-organisatie te registreren en managementdiensten te leveren van waar je woont,” zegt ze, in een poging niet defensief te klinken. “LEF doet zaken als een normaal Australisch bedrijf. Sharman houdt zich aan de regels van Vanuatu. Ik verklaar graag dat dit belastingvoordelen oplevert. Zo simpel is het.”
Maar er zijn meer dan alleen belastingvoordelen in Vanuatu. Matt Oppenheim, hoofd juridische zaken van de Recording Industry Association of America in Washington, beweert dat Sharman Vanuatu zijn thuis noemt omdat het een camouflage is voor inkomsten. Bovendien zou Vanuatu’s befaamde “code van geheimhouding” betekenen dat het land waarschijnlijk geen gehoor zal geven aan een dagvaarding om activa, investeerders of een raad van bestuur te onthullen. “Het feit dat Sharman in Vanuatu is geregistreerd, is een schijnvertoning. De collega’s van Oppenheim gaan zelfs nog verder. Zij noemen Sharman’s operatie in Sydney een variant op The Sting, waarin Paul Newman en Robert Redford een nep bookmakerij opzetten in een winkelpand in Chicago – behalve dat in deze versie Bermeister de hele zaak runt vanuit LA. “Maat, als je naar hun kantoor gaat, zul je zien dat er maar een paar mensen werken,” vertelt een insider me.
Zeer samenzweerderig. Maar niet waar. Als ik de volgende dag in Sharman’s kantoor terugkom, zitten er een dozijn mensen achter monitoren te tikken. De biz dev man uit Londen is hier op weg naar een bestuursvergadering in Vanuatu. Whiteboards staan vol met de jargon-geladen krabbels van marketeers en programmeurs. Phil Morle, Sharmans technologiedirecteur, kent het verhaal dat het hoofdkantoor een lege huls is, en hij maakt er grapjes over: “Ik heb acteurs ingehuurd om hier binnen te komen.”
Voor alle obsessieve geheimzinnigheid van Sharman, is er onder de werknemers een verlangen om als respectabele afvalligen te worden gezien. Op een gegeven moment laat een marketingmanager een zelfgemaakte Wired-cover zien waarin de limoenkleuren van Kazaa worden uitgespeeld, met twee collega’s die stoere jongensposes aannemen onder de kop “IT’S HARD BEING GREEN”. Hemming speelt de rol ook. Als ze de kans krijgt, haalt ze uit naar Hollywood voor zijn houding tegenover Altnet: “Wat is er voor nodig om een industrie wakker te laten worden voor een geweldige kans? Ze hebben het misleidende idee dat wij de bedreiging zijn, maar wij zijn de oplossing.”
Waarom doen ze dan niet mee? Hemming haalt zijn schouders op. “Mensen zetten hun hakken in het zand omdat ze een bestaand businessmodel in stand willen houden wanneer een nieuw model een bedreiging lijkt te vormen.”
Altnet is de anti-Kazaa. Beide netwerken gebruiken FastTrack en bestaan naast elkaar als onderdeel van de Kazaa Media Desktop, een webpagina-achtige toepassing. Maar terwijl Kazaa een feest is voor gebruikers, geeft Altnet – waarvan 49 procent in handen is van Zennstrém’s bedrijf – de controle terug aan de makers van de inhoud. Ongetekende bands kunnen gratis muziek verspreiden via een Altnet-server. Uitgevers kunnen het digitale rechtenbeheersysteem gebruiken om downloads met tijdsbeperking toe te staan of om auteursrechtelijk beschermde bestanden te verkopen via de microbetalingsdienst, die in november werd geïntroduceerd. Je betaalt 49 cent voor een van de 300 liedjes op Altnet of $10 tot $20 voor een videogame, en de kosten verschijnen op je creditcardafschrift of telefoonrekening. Uitgevers betalen vergoedingen en commissies aan Altnet, die worden gedeeld met Sharman.
De bundel geeft Altnet toegang tot 60 miljoen Kazaa-gebruikers. Maar omdat de zoekresultaten samenkomen, lijken de 600 betalende bestanden van Altnet lachwekkend onaantrekkelijk naast de honderden miljoenen gratis bestanden waarop auteursrechten rusten. Zeker, Altnet’s resultaten verschijnen bovenaan de pagina, maar dat geeft gebruikers alleen een indicatie van hoe ver ze moeten scrollen om te krijgen wat ze echt zoeken.
Bermeister houdt vol dat, met medewerking van Hollywood, Altnet de manier kan veranderen waarop de massa denkt over filesharing. “De enige manier om gebruikers te beïnvloeden is het volume van niet-inbreukmakende bestanden te vergroten,” vertelt hij me in het kantoor van Altnet in LA. Hij wedt dat snelle downloads, nummers van hoge kwaliteit en een frequent flyer-programma dat legale downloads beloont, het tij zullen doen keren. En dan heb ik het nog niet eens over het warme gevoel dat je krijgt als je het juiste doet.
Volgens een verklaring die hij in de auteursrechtzaak heeft afgelegd, werkt het al. De makers van de tekenfilmserie Wallace and Gromit distribueren gecodeerde video via Altnet. Hetzelfde geldt voor filmstudio Lions Gate Entertainment, die meewerkte aan een campagne om de nieuwe multimediasoftware van Microsoft te promoten. In oktober genereerden verschillende videospelletjes van Infogrames 90.000 betaalde downloads – zelfs terwijl gratis versies beschikbaar waren op Kazaa. Van RollerCoaster Tycoon werden in één weekend 250 exemplaren verkocht.
En toch, ondanks de eerste tekenen dat Altnet zou kunnen slagen, blijft Sharman Kazaa aanpassen op manieren die illegaal delen van bestanden aanmoedigen. In september voegde hij een functie toe die het volgens de RIAA eenvoudiger maakt om hele albums te downloaden, en een andere die actieve uploaders beloont door hen “in de wachtrij te laten springen” voor downloads. Bermeister geeft toe dat dergelijke opties bijdragen aan de scepsis van Hollywood. “We werden belachelijk gemaakt toen we discussies voerden op een zeer hoog niveau binnen de entertainmentindustrie,” zegt hij.
Waarom doet Sharman het? Omdat hoe meer gebruikers, hoe beter. Met een groter consumentenbestand kan Sharman meer advertenties verkopen en nieuwe inkomstenbronnen aanboren – zoals het ingewikkelde plan dat Kazaa (en andere diensten voor het delen van bestanden) vorig jaar hebben geprobeerd op te zetten. Hierbij werden commissies van e-commerce sites zoals Amazon, die bestemd waren voor doorverwijzende organisaties (alles van blogs tot non-profit sites), gekaapt en doorgesluisd naar een derde partij, die op zijn beurt Sharman betaalde. Meer gebruikers helpt Altnet ook. Bermeister is van plan om dit jaar een opt-in gedistribueerd computerprogramma te introduceren om ongebruikte rekenkracht en opslagruimte op de harde schijf van computers van Kazaa-leden door te verkopen. Hoe meer Kazaa-gebruikers, hoe meer zich zullen aanmelden.
Of course, any business plan that depends on a large user base clearly benefits from the lure of illegal file-sharing, which in turn undermines Sharman’s argument for legitimacy.
Terug in Los Angeles, een paar dagen na Thanksgiving, vult een bataljon van dure advocaten een art deco federale rechtszaal. Beide partijen – de Hollywood insiders en de filesharing scofflaws – vragen de rechter om een snelle, procesloze uitspraak in hun voordeel. Twee mannen in het zwart zitten temidden van een zee van pakken: de aanklagers Lamont Dozier, die Motown-hits als “Stop! In the Name of Love” schreef, en Jerry Leiber, die samen met partner Mike Stoller Elvis “Jailhouse Rock” schonk. “Als we het niet tegenhouden, wordt het een monster,” zegt de 69-jarige Leiber over Kazaa. Dan zijn er de jongens die achter de advocaten van Sharman zitten, van Tech-9 – een industriële rockband die zijn muziek online distribueert. Ze dragen T-shirts versierd met de letters FTI. Fuck de industrie.
De dag eindigt zonder een beslissing van Wilson. Dat kan nog maanden duren. Als hij Hollywood in het gelijk stelt, wat dan? De wet kan Hemming en Zennstrém uitschakelen, maar niet een peer-to-peer netwerk dat geen centrale entiteit nodig heeft om te draaien. Uiteindelijk ligt de macht om Kazaa uit te schakelen uitsluitend in de handen van Kazaa-gebruikers. Om ze zover te krijgen moeten ze eerst een betere plek krijgen om naartoe te gaan.