Duitsland is altijd synoniem geweest met techniek. Het staat bekend om zijn technische universiteiten, praktijkgerichte en meeslepende stages, en misschien wel het belangrijkste, een cultuur en een economie die ingenieursvaardigheden beloont met zowel prestige als carrièregroei.

Hoewel er geen substituten zijn voor bekwaamheid en motivatie, is de omgeving in Duitsland wel in het voordeel van technisch onderwijs op alle niveaus. Het relatieve gebrek aan technische curricula in de V.S. staat in schril contrast met de vele en gevarieerde technische universiteiten in Duitsland en hun nauwe samenwerking met de industrie. In Duitsland lopen ingenieursstudenten in hun laatste jaar stage bij bedrijven.

Desondanks zijn veel Duitsers ontevreden over het basisonderwijs in hun land. Een van de punten van kritiek betreft de grote instroom van nieuwe basisschoolleerkrachten in de jaren zeventig. Onder ouders leeft het gevoel dat deze generatie leerkrachten is vastgeroest, stagneert, bureaucratisch is geworden en niet meer aanspreekbaar is. Men vreest dat de basis voor het hoger onderwijs is verslechterd als gevolg van hun beleid. En hoewel velen van hen binnenkort met pensioen zullen gaan, is hun vertrek een tweesnijdend zwaard, omdat het tot een totale ontwrichting van het lagere-schoolstelsel zou kunnen leiden.

Ondanks dergelijke problemen op het niveau van de lagere scholen hebben de Duitse universiteiten een stellaire reputatie. Zij hebben een lange geschiedenis van nauwe banden met het bedrijfsleven. En de samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs begint al jong. Bedrijven bieden vaak stageplaatsen aan, zelfs voor leerlingen van de middelbare school. Zo krijgen jonge ingenieurs en technici de kans om hun loopbaan te beginnen met een grondige kennis van de activiteiten van hun bedrijf. Bedrijven starten deze programma’s omdat ze effectief zijn in het ontwikkelen van werknemers die productief zijn vanaf de dag dat ze worden aangenomen. Deze relaties kweken ook stabiliteit en loyaliteit, vooral in kleinere gemeenschappen waar veel ingenieursbureaus zijn gevestigd.

Maar leercontracten zijn geen automatisme. Leerlingen moeten deze banen zelf zoeken. Ook zijn stages niet verplicht voor een baan bij industriële bedrijven. En er is geen garantie voor een baan als het leerlingschap is afgelopen.

Toch zijn er bij Duitse fabrikanten gemakkelijk hooggeplaatste functionarissen te vinden die hun carrière bij het bedrijf zijn begonnen als leerling op de middelbare school. En in Duitsland heerst de opvatting dat een lang dienstverband een voordeel is voor zowel werkgever als werknemer. Het is dan ook niet ongebruikelijk Duitsers hun verbijstering te horen uiten over de praktijken van grote Amerikaanse bedrijven die de voorkeur lijken te geven aan opdrachten die slechts twee jaar duren. De meeste Duitse fabrikanten zijn van mening dat het eerder vijf jaar duurt om een functie onder de knie te krijgen en een vervanger voor te bereiden alvorens over te gaan naar de volgende stap op de carrièreladder.

Een Duitse ingenieur worden
De populairste ingenieursgebieden in Duitsland zijn tegenwoordig IT, automatisering en werktuigbouwkunde gericht op het ontwerp van machines. Maar als er ooit een succesverhaal is geweest in het Duitse ingenieursopleidingssysteem, dan is het wel mechatronica. Door de combinatie van informatica, elektrotechniek en werktuigbouwkunde trekken mechatronicaprogramma’s topstudenten aan met het vooruitzicht op de beste banen. Er zijn eigenlijk twee soorten hogescholen in Duitsland die ingenieursopleidingen geven. De eerste worden Technische Universiteiten genoemd (meer nadruk op theorie). Het duurt ongeveer vijf of zes jaar om een graad aan een Technische Universiteit te behalen. Afgestudeerden komen meestal terecht in onderzoek en ontwikkeling, of uiteindelijk in bedrijfsmanagement en onderwijs.

Het tweede type heet Fachhochschulen (meer nadruk op toegepaste technologie). Zij zijn praktischer van aard en houden zich rechtstreeks bezig met industriële technologieën. Afgestudeerden voltooien hun studie over het algemeen in vier tot vijf jaar. Daarnaast zijn er instituten voor automatiseringstechnologie die een beetje op handelsscholen lijken. Van deze drie instituten is er een behoorlijk aantal. Ze zijn te vinden in Keulen, Dresden, Magdeburg, Freiberg, Bremen, Stttgart, Rostock, Darmstadt, Bochum, Ilmenau, Merseburg, Halle, Wernigerode, Mittweida, Flensburg, Chemnitz, Karlsruhe, Berlijn, Siegen en Braunschweig.

Er is nog een derde weg naar een ingenieursdiploma via praktijkervaring en certificering. Duitsland is echter een land waar zelfs een bakker een driejarige leertijd moet doorlopen om in aanmerking te komen voor een baan. Het proces om een ingenieursdiploma te behalen zonder formele lesuren is dus ook behoorlijk rigoureus.

Zoals op Amerikaanse ingenieursscholen is er op Duitse technische universiteiten en Fachhochschulen doorgaans een uitvalpercentage van 20% of meer. (In het eerste semester van onze co-auteur begonnen 400 studenten aan een wiskundecursus, waarvan 70% uiteindelijk afviel.)

Toevoegend aan de moeilijkheid is het feit dat Duitsland 16 verschillende deelstaten heeft, elk met een verschillend beleid en verschillende voorschriften die de aanwezigheid op school regelen. Deze regels zijn vaak strenger dan wat Amerikaanse studenten gewend zijn. Onze co-auteur (die slaagde voor de wiskundecursus) verhuisde bijvoorbeeld naar het zuiden en ontdekte dat hij daar in december niet verder kon studeren. Hij moest wachten tot het volgende schooljaar. Uiteindelijk moest hij de regio verlaten om een school te vinden die aan zijn tijdschema voldeed. En net als in de VS eisen Duitse scholen dat studenten hoge cijfers halen voor cursussen waarvoor zij een overdracht van studiepunten aanvragen.

Het is in Duitsland ook gebruikelijker dat universitaire klassen een mix zijn van studenten met verschillende academische achtergronden. Bij wijze van voorbeeld: ongeveer 35 van de 70 studenten in de klas elektrotechniek van onze coauteur waren overgeplaatst. Nog eens 20 kwamen rechtstreeks van de middelbare school. En 10 waren in de leer gegaan en hadden als elektricien gewerkt. Dit was in een EE-opleiding die gericht was op elektrische energieopwekking met automatisering als sub of nevencategorie.

De situatie met techniek in Duitsland vertoont verschillende parallellen met techniek in de V.S. Een ervan is de demografische ontwikkeling. Het gevoel daar is dat te weinig vrouwen en minderheden een loopbaan als ingenieur nastreven. Er worden dus inspanningen gedaan om het beroep meer bekendheid te geven bij jongeren in deze bevolkingsgroepen. En het is gemakkelijk om voorlichtingsprogramma’s voor ingenieurs te vinden die gericht zijn op Duitse middelbare scholieren, omdat Duitsland te kampen heeft met dezelfde vergrijzing als de VS. Het gevoel in Duitsland is dat er misschien niet genoeg jonge ingenieurs zijn om het traditionele leiderschap van het land op het gebied van engineering voort te zetten. Duitse leiders beschouwen deze terugval in het aantal ingenieurs als een kritiek probleem, omdat het land wereldleider is op het gebied van de export van machines. Al met al vinden zowel Duitse politici als bedrijven een sterke basis voor ingenieurs een economische noodzaak.

Duitsers hebben het dreigende tekort aan ingenieurs op verschillende tijdstippen aan verschillende dingen toegeschreven. Eén theorie is dat het een gevolg is van veranderende wereldbeelden. Zo is de groene beweging sinds de jaren zeventig sterk in Duitsland en bestaat het gevoel dat kinderen daardoor techniek zijn gaan zien als een beroep dat dingen maakt die schadelijk zijn voor het milieu. Bovendien heerst in Duitsland de indruk dat het traditionele prestige van ingenieurswerk enigszins is verminderd, misschien omdat de Duitse productie-economie in de jaren tachtig en negentig niet goed heeft gepresteerd. Dit heeft er op zijn beurt toe geleid dat een aanzienlijk aantal Duitse ingenieurs ex-pat is geworden.

Een andere parallel met de V.S. is dat Duitse studenten met sterke analytische vaardigheden zijn aangetrokken tot diploma’s in financiën en bedrijfskunde. Tenminste tot voor kort werden deze diploma’s beschouwd als snelle routes naar zakelijk succes.

Een andere trend die de Duitsers zorgen baart, is de verandering in de economische achtergrond van de gemiddelde ingenieursstudent. Twintig jaar geleden kwam ruwweg een derde van de ingenieursstudenten uit welgestelde, goed opgeleide gezinnen. Nog eens 25% was afkomstig uit gezinnen met een gemiddeld inkomen, en 15-20% kwam uit gezinnen die als arm werden beschouwd. Vandaag de dag is minstens de helft van de Duitse studenten welgesteld en ontbreken de armen grotendeels op de universiteiten. De gedachte is dat kinderen uit gezinnen op armoedeniveau onder druk staan om het gezinsinkomen te verhogen, zodat zij ervoor kiezen te werken in plaats van hoger onderwijs te volgen.

De meeste Amerikanen zouden het collegegeld aan Duitse universiteiten niet als exorbitant beschouwen. Het nominale collegegeld bedraagt misschien 1.000 tot 2.000 per jaar. In de loop van vier tot zes studiejaren kunnen de kosten van levensonderhoud, boeken, kleding, enz. tezamen tussen de 55.000 en 60.000 bedragen. Er zijn overheidsleningen en -beurzen beschikbaar voor degenen die financiële nood kunnen aantonen. En net als in de VS, spelen een paar mensen met het systeem: De regering vraagt wel om terugbetaald te worden als je betaald werk hebt. Sommige Duitse ingenieurs klagen, net als artsen in de VS, dat zij het inkomen dat zij derven doordat zij lange jaren aan hun opleiding besteden, nooit terugverdienen. Bovendien is salariscompressie een feit. Ingenieurs in Duitsland beginnen bij salarissen van 40.000 tot 50.000. Dit wordt als hoog beschouwd, maar in vergelijking met andere beroepen blijven ingenieurs achter in salaris naarmate ze verder in hun loopbaan komen.

Topgraden
Toch is een “Dipl.-Ing.” (kort voor Diplom-Ingenieur) van een universiteit of Fachhochschule een gerespecteerde graad. De Dipl.-Ing. in Duitsland is analoog aan een ingenieursdiploma in de V.S. en opent nog steeds veel deuren.

Zoals Amerikaanse instellingen, hebben Duitse universiteiten en economische ontwikkelingsorganisaties gekwalificeerde kandidaten van buiten Duitsland gerekruteerd. Vandaag de dag is het niet ongewoon dat deze programma’s worden bevolkt door studenten uit de V.S., India, en andere plaatsen, die er allemaal naar streven de graad, die ruwweg vertaald “gediplomeerd ingenieur,” op hun visitekaartje te hebben.

Degraden verleend door beide soorten instellingen vereisen een scriptie. Thesis werk wordt beschouwd als bijzonder moeilijk, meestal gedreven door onderzoek in een professor’s winstgevende project. Zo voeden graadkandidaten de talrijke samenwerkingsverbanden tussen industrie en universiteiten. Thesis-onderwerpen zijn dus niet louter academische oefeningen. Het zijn serieuze inspanningen gericht op commerciële O&O en de ontwikkeling van nieuwe technologieën.

Om een idee te krijgen van waar veel Duitse ingenieursinspanningen naartoe gaan, kijk eens naar de onlangs afgesloten Interpack Show, algemeen beschouwd als de belangrijkste handelsbeurs voor verpakkingsmachines. Er bleek geen tekort te zijn aan innovatieve, goed ontworpen en prachtig vervaardigde Duitse apparatuur, met veel vooruitgang in automatisering en robotica sinds de laatste show twee jaar geleden. Op Interpack zou men gemakkelijk kunnen denken dat de Duitse ingenieurs nog steeds aan de top van hun kunnen staan. Maar ze rusten niet op hun lauweren. Op het gebied van verpakkingsmachines zijn de Italianen sterk in opkomst.