Wat is neurotherapie & Hoe kan het helpen de focus, stemming &hersenprestaties te verbeteren?

Neurotherapie is een benadering van therapie voor problemen zoals angst, depressie, hersenmist en vermoeidheid die gericht is op het veranderen van de toestand van de hersenen. De term omvat neurofeedback en biofeedback, die gericht zijn op het hertrainen van de hersenen, hetzij het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden of het verhogen van de hersenen fitness en prestaties door middel van oefening. Maar neurotherapie omvat ook het gebruik van hersenstimulatietechnieken zoals trans-craniële gelijkstroomstimulatie (tDCS), audio-visuele entrainment (AVE of AVS), en craniale elektro-stimulatie (CES).

Neurotherapie is gebaseerd op het idee dat hoe we denken, voelen en handelen wordt weerspiegeld in ons fysiologisch functioneren, met name in de hersenen en het zenuwstelsel. Problemen als depressie en angst ontstaan wanneer de hersenen vastlopen in onaangepaste toestanden en patronen. Vaak zijn deze niet-helpende patronen in zekere zin aangeleerd – je bent bijvoorbeeld geconditioneerd om angstig en paniekerig te worden als je in een overvolle trein of bus moet stappen. Neurotherapie opent de mogelijkheid tot nieuw leren, waardoor nieuwe hersenbanen ontstaan die ons beter van dienst zijn.

Omdat neurotherapie gekoppeld is aan leren, zijn de veranderingen die het teweegbrengt blijvend (voorbij de periode van de therapie), en neurotherapie is over het algemeen veilig en slechts minimaal invasief.

Toepassingen & Voordelen van Neurotherapie

Maar eenvoudig gezegd is neurotherapie erop gericht om de hersenprestaties te verbeteren. Veel voorkomende toepassingen zijn:

• stressverlichting, en angstbeheersing (ook paniek)
• verbetering van de stemming en het opbouwen van emotionele veerkracht
• verbetering van aandacht, concentratie, focus en andere aspecten van executieve functies
• verbetering van cognitieve prestaties en leren
• verbetering van motivatie en energie, en het leren beheersen van hunkeringen, gewoonteproblemen en verslavingen.

Belangrijke disclaimer: ik ben niet persoonlijk gekwalificeerd als arts en beweer geen behandeling te bieden voor zaken die als medische aandoeningen worden geclassificeerd (bijvoorbeeld depressie en ADHD).

Hoe werkt neurotherapie?

De strategie van neurotherapie is het stimuleren van neuroplastische verandering, dat wil zeggen verandering in structuur en/of functie van hersencellen. Kenmerkend voor neuroplastische verandering is dat neuronen op de een of andere manier worden “herbedraad”. Deze verandering kan zowel intern als extern worden aangedreven (d.w.z. de drijvende kracht of trigger kan zich in de hersenen zelf bevinden of kan afkomstig zijn van een stimulus buiten de hersenen).

Psychiater en onderzoeker Norman Doidge is een erkende autoriteit op het gebied van neuroplasticiteit, en in zijn recente boek “The Brain’s Way of Healing” noemt hij vijf elementen van neuroplastische genezing (ze hoeven niet allemaal in elk geval aanwezig te zijn):

1. Algemene cellulaire genezing

In gevallen van (bijvoorbeeld) traumatisch hersenletsel of toxische insult (b.v. zware metaaltoxiciteit) is het eerste wat moet gebeuren het herstel van de algemene cellulaire functie in zowel neuronen als glia (dat zijn ondersteunende cellen in de hersenen).

2. Neuro-stimulatie

Dr Doidge denkt dat er een stimulans moet zijn om hersencircuits die in slaap zijn gevallen weer tot leven te wekken. Hij geeft verschillende voorbeelden in zijn boek, waaronder lazerlicht met lage intentsiteit (zachte lazer of koude lazer) en opzettelijk denken en gedrag (d.w.z. intern aangestuurde neuroplastische verandering). Ik noem er nog een paar verderop in dit artikel.

3. Neuro-modulatie

De hersenen kunnen hun eigen functioneren moduleren – het in evenwicht brengen van exhitatie en inhibitie. Dr. Doidge beschrijft dit als het stillen van een lawaaierig brein, en als het verbeteren van de “signaal-ruisverhouding” van de hersenen.

4. Neuro-ontspanning

Het inhalen van slaap is belangrijk voor het herstel van de hersenen – in diepe slaap is bekend dat de hersenen een soort cellulair opruimproces ondergaan.

5. Neuro-differentiatie en leren

De herstelde hersenen zijn nu in een positie om te beginnen met het opnieuw leren van verloren functies. Elk leerproces impliceert neuroplastische verandering, zoals Dr Doidge aantoonde in zijn eerste boek, “The Brain That Changes Itself”.

Types van Neurotherapie

Om een punt te herhalen dat ik eerder maakte, neuroplasticiteit kan zowel intern als extern gedreven zijn. Dit betekent in grote lijnen dat er twee soorten neurotherapie zijn:

• Neurotherapie gebaseerd op leren, conditioneren en trainen (d.w.z. waarbij sprake is van intern-gedreven neuroplastische verandering). Biofeedback en neurofeedback zijn hiervan prominente voorbeelden (meer hierover hieronder). Deze methoden kunnen betrekking hebben op het ontwikkelen van vaardigheden, of het verhogen van de “hersenconditie” door middel van oefening (als een soort krachttraining voor de hersenen) of een combinatie van deze twee. In termen van Dr. Doidge’s vijf elementen van neuroplastisch genezen, is dit type neurotherapie waarschijnlijk voornamelijk een zaak van stadium 5, neuro-differentiatie en leren, maar met bijdragen van neuro-modulatie en neuro-ontspanning.
• Neurotherapie gebaseerd op hersenstimulatie (d.w.z. uitwendig gestuurde neuroplasticiteit). In Dr Doidge’s schema is neurostimulatie duidelijk het dominante element – maar dat betekent niet dat er geen andere elementen bij betrokken zijn.

Mijn gedachtegang is dat hersenstimulatie de hersenen uit hun gewoontepatroon of -toestand trekt (of duwt) (wat een “vastzittende” toestand of een onaangepast patroon kan zijn) en dat dan de natuurlijke neiging van de hersenen tot zelfregulatie, of zelf-balans, of zelfs zelf-genezing in werking treedt. Met andere woorden, de stimulatie is een soort stressfactor waarvan de hersenen zich op natuurlijke wijze “herstellen”, zo goed als ze kunnen.

Het proces kan parallel lopen met andere vormen van verandering – bijvoorbeeld als je naar de sportschool gaat en gewichten optilt, belast je je spieren waardoor je kleine beschadigingen oploopt. In de uren en dagen daarna genezen de spieren zichzelf, misschien worden ze sterker dan voorheen (vooral als je de oefening herhaalt).

Als dit inderdaad het mechanisme is, zou het helpen verklaren waarom zo veel verschillende vormen van stimulatie vergelijkbare voordelen lijken te hebben. Neem een voorbeeld, tDCS, die ik hieronder meer volledig uit te leggen. In deze techniek u typisch van toepassing zijn een spanning van de linker hersenhelft naar rechts. Maar wat als je je elektroden de “verkeerde” kant op? Kun je kwaad doen? Ik stelde deze vraag aan een deskundig persoon en blijkbaar heeft het nog steeds een gunstig effect, maar het gaat langzamer dan de “goede” kant op.

Voorbeelden van Neurotherapie

1. Neurofeedback & Biofeedback

Biofeedback is een trainingsinstrument dat een vorm van fysiologische activiteit in het lichaam meet, en het veranderende signaal in real-time terugkoppelt, waardoor de mogelijkheid ontstaat om een groter zelfbewustzijn te ontwikkelen en ook om te leren je fysiologie in een gewenste richting te beïnvloeden.

Neurofeedback is een vorm van biofeedback die is gebaseerd op een directe meting van hersenactiviteit, zoals EEG. (Ik beschrijf EEG-neurofeedback uitgebreider in dit artikel.)

Het is duidelijk dat biofeedback en neurofeedback vormen van intern gestuurde neurotherapie zijn, hoewel het kan zijn dat de trainingssessie zelf een soort stimulatie is die in zekere zin de hersenen onder druk zet en een “herstel” uitlokt.

Een vooraanstaand beoefenaar van neurofeedback, Dr. Paul Swingle, heeft een techniek ontwikkeld die hij “brain driving” noemt en die stimulatie van de hersenen koppelt aan feedback (met andere woorden de stimulatie is afhankelijk van de bepaalde toestand van de hersenen).

2. Hersenstimulatie

Hersenstimulatie op basis van neurotherapie kan verschillende vormen aannemen.

tDCS – Trans-cranial Direct Current Stimulation

tDCS houdt in dat een (constante) gelijkspanning op de hoofdhuid wordt aangelegd, zodat de hersenen op de contactpunten worden geactiveerd (of neuronale prikkelbaarheid wordt verhoogd) of geremd. Je hebt twee elektroden nodig, waartussen elektrische stroom loopt. Eén of beide elektroden kunnen op het hoofd worden geplaatst (de tweede kan zich vlakbij bevinden, bijvoorbeeld op de schouder). De kleine stroom (ongeveer 1 milliampère) kan worden gevoeld als een lichte tinteling.

De behandelaar kan kiezen waar hij de elektroden plaatst (en dus welk deel van de hersenen hij stimuleert) en kan de polariteit omkeren, zodat de hersenen worden geactiveerd of geremd.

De technologie is opmerkelijk eenvoudig en goedkoop – er zijn nu inderdaad verschillende consumentenapparaten op de markt (de bekendste is waarschijnlijk Focus tDCS.) Normaal gesproken kunnen ongeveer tien sessies worden gedaan over een periode van een paar weken.

Voorlopig onderzoek naar tDCS wijst op een aanzienlijke belofte – hoewel het nog steeds moet worden beschouwd als een experimentele therapie. Bijvoorbeeld, studies hebben aangetoond dat het helpt depressie. Hoewel er (bij mijn weten) geen aanwijzingen zijn dat het onveilig is, zijn de effecten op lange termijn niet echt bekend.

Audio-visuele Entrainment (AVE)

Audio-visuele Entrainment (AVE) maakt gebruik van gepulseerd licht en geluid om veranderingen in de hersenfunctie te bewerkstelligen. Deze technologie, ook bekend als Audio Visuele Stimulatie (AVS), wekt de natuurlijke frequentie-volg-respons van de hersenen op, wat betekent dat hersengolven (EEG) het ritme van de stimulatie volgen (of entraineren) – bijvoorbeeld het pulseren van licht en geluid op 10Hz (tien keer per seconde) stimuleert alfa EEG-activiteit (aangezien 10Hz in het alfa-bereik ligt).

Er zijn aanwijzingen dat AVE veranderingen in neurotransmitters kan teweegbrengen (bijv.b.v. serotonine, endorfine) en ook in de cerebrale bloedstroom (die vaak veranderd blijkt te zijn bij hersenaandoeningen).

AVS kan een nuttige aanvulling zijn op biofeedback en neurofeedback.

CES – Cranial Electrostimulation

Cranial Electro Stimulation (CES) – ook bekend als craniale elektrotherapie of craniale elektrotherapie stimulatie – is als tDCS in dat het een elektrische stimulans van toepassing op de hersenen. Maar in plaats van met een constante spanning, wordt een wisselende of gepulseerde stroom gebruikt. De elektroden worden meestal bevestigd aan de oorlellen.

Voor het eerst ontwikkeld aan het eind van de jaren 1940, is CES nu vrij goed ingeburgerd als een op bewijs gebaseerde therapie. Een van de bekendste en best onderzochte CES-producten is Alpha-Stim. Dit apparaat maakt gebruik van een unieke, complexe, gepatenteerde golfvorm. (De naam Alpha-Stim is afgeleid van de bevinding dat het de alfa-EEG activiteit verhoogt). Meer dan honderd onafhankelijke onderzoeken (inclusief dubbelblind onderzoek – zie grafiek hieronder) ondersteunen de werkzaamheid van Alpha-Stim bij angst, stress, depressie, hoofdpijn en migraine, en slapeloosheid. In de VS heeft Alpha-Stim goedkeuring van de FDA als een medisch hulpmiddel voor bepaalde aandoeningen. Onderzoek suggereert dat Alpha-Stim aanzienlijk verhoogt niveaus van chemische stoffen in de hersenen, met name serotonine (zoals gemeten in cerebrospinale vloeistof) – ook beta endorfine (die zijn gekoppeld aan plezier).

Hoe u toegang kunt krijgen tot neurotherapie

Alle vormen van neurotherapie die ik heb genoemd, kunnen thuis worden uitgeprobeerd met behulp van consumentenapparaten, tegen redelijke kosten. Dat wil zeggen, ze worden algemeen beschouwd als veilig en (relatief) niet-invasief. Persoonlijk ben ik van mening dat enige voorzichtigheid geboden is. Alles wat een positief effect kan hebben op de hersenfunctie, kan mogelijk ook een schadelijk effect hebben als het op de verkeerde manier of op het verkeerde moment wordt gebruikt. Het effect dat neurotherapie op je hersenen heeft, moet tot op zekere hoogte afhangen van de staat waarin je hersenen verkeren. Als de hersenen in een delicate, fragiele of overgevoelige staat verkeren, dan kan een bepaalde neurotherapie negatieve gevolgen hebben. Dat gezegd hebbende, denk ik dat het zeer onwaarschijnlijk is dat het blijvende schade veroorzaakt.

Hoe ik kan helpen

Mijn eigen beroepspraktijk is gebaseerd op biofeedback (en in het bijzonder vormen van biofeedback die te maken hebben met de ademhaling) plus wat neurofeedback. Ik geef geen hersenstimulatiesessies in mijn praktijk, in principe omdat (i) mijn beroepsverzekering dit niet dekt en (ii) het zo goedkoop is om een apparaatje te kopen om zelf uit te proberen. Ik heb echter wel een zeer klein aantal apparaten beschikbaar om te huren.

Voor cliënten die vormen van neurotherapie en hersenstimulatie thuis willen uitproberen, kan ik enige begeleiding bieden over welk protocol het beste zou kunnen werken, gebaseerd op een eenvoudige EEG beoordeling. (Voor meer informatie over EEG beoordeling zie dit artikel.) Met protocol bedoel ik de specifieke keuze van hoe de neurotherapie toe te passen – bij de meeste vormen van neurotherapie moet de behandelaar een aantal beslissingen nemen. Bijvoorbeeld, met tDCS, waar moet je de elektroden plaatsen op de hoofdhuid? Of met AVE, welke stimulatiefrequentie moet je geven? Met EEG neurofeedback, welk specifiek aspect van het EEG moet je trainen, en in welk deel van het hoofd? Deze beslissingen zijn niet eenvoudig.

Hoewel ik enige begeleiding kan bieden (gebaseerd op beoordeling), is de beslissing om een neurotherapie-apparaat voor jezelf uit te proberen uiteindelijk aan jou. Mijn advies is om eerst zoveel mogelijk te leren, en dan tenminste een weloverwogen keuze te maken.

Artikelen Home