Op 29 augustus 1966 verdrongen meer dan 25.000 joelende Beatlemaniakken zich rond Candlestick Park in San Francisco, Californië om getuige te zijn van het laatste Beatle-concert dat ooit voor een betalend publiek had plaatsgevonden. De set-list voor die show was identiek aan die welke de band gebruikte voor alle shows van die tour, die begon met de Chuck Berry cover “Rock N Roll Music” gezongen door John Lennon en eindigde met Paul McCartney die de publieks-klassieker Long Tall Sally signeerde. Tussen alle nummers op die set-list zit één bepaald nummer, dat kan worden beschouwd als een van de grootste John Lennon-composities aller tijden.

Genesis

Voor de aanwezigen konden The Beatles geen kwaad doen, maar de band zag zichzelf niet zo. Tegen de tijd dat het concert eindigde waren The Beatles aanzienlijk gerijpt en gedroegen ze zich niet langer als de groep die door de massa werd & aanbeden. In plaats daarvan waren ze zich aan het ontwikkelen om hun ware karakter te weerspiegelen dat al snel duidelijk werd in de liedjes die ze in hun albums produceerden. Voorbij waren de dagen dat ze songs als “A Hard Day’s Night” schreven om de massa’s te behagen en in plaats daarvan schreven ze songs die hun ware persoonlijkheid als individuen weerspiegelden. Paul McCartney toonde zijn enorme muzikale kennis door de charmante popsongs als “Can’t Buy Me Love” in te ruilen voor het gitaarzware “Paperback Writer”, dat gemakkelijk de vernieuwer zou kunnen zijn van genres als Hard Rock. George Harrison kanaliseerde de groeiende invloed van Ravi Shankar door songs te schrijven als “Think For Yourself” en John Lennon innoveerde verder door zijn talent als songwriter de vrije loop te laten waarbij hij de mogelijkheid had om het publiek mee te nemen in zijn wereld door in de eerste persoon te schrijven. Tot de cultklassiekers behoren bijvoorbeeld “Help!” en “Nowhere Man”.

En dit is iets wat alleen toekomstige generaties kunnen waarderen, want The Beatles stonden in de voorhoede van een revolutie die eigenhandig de muziekindustrie voor de komende jaren vorm gaf. Ze waren een pionier van iets dat niemand in die tijd begreep. Wist je bijvoorbeeld dat, toen ze “Revolver” uitbrachten, elk nummer op het album een belangrijke rol speelde in het vernieuwen van toekomstige genres? Bijvoorbeeld “Taxman” kan worden gezien als een voorloper van Punk Rock & “Tomorrow Never Knows” inspireerde Elektronische muziek enz.

Inleiding

Voor wie het niet weet, Nowhere Man is het vierde nummer van het zesde studioalbum van The Beatles, Rubber Soul, dat berucht is omdat het de bands nieuwe richting in de muziek liet zien, waarbij ze minder geïnteresseerd waren in het live spelen van muziek, en meer geïnteresseerd waren in het gebruik van de opnamestudio als een instrument, wat het begrip van het publiek over waar een opname-artiest voor staat totaal veranderde. Onder de nummers op deze plaat, ligt een John Lennon compositie getiteld “Nowhere Man”, dat is perfect voorbeeld van wat een John Lennon lied typisch vertegenwoordigt, dat is de precieze maar vlekkeloze vermogen van hem om de luisteraar te trekken in zijn wereld door het schrijven van nummers in de eerste persoon.

Het ontstaan van dit nummer kwam op een moment dat The Beatles in het midden van het bedenken van nummers om op te nemen voor Rubber Soul waren. Een van die momenten vond plaats toen John Lennon wanhopig probeerde een nieuw nummer voor de plaat te verzinnen en op dat moment geen inspiratie had om iets te verzinnen dat de moeite waard was voor de band om op te nemen. In plaats daarvan gaf hij het op na 5 uur proberen, en ging liggen toen plotseling het hele nummer in een flits in hem opkwam en dat werd de basis van het nummer. Hij beweerde later dat songwriting alles te maken heeft met loslaten en dat is waar het spel om draait (1). In zijn beroemde playboy interview beweerde hij later dat het schrijven van muziek was als bezeten zijn, als een helderziende of een medium. Het moet naar beneden, anders laat het je niet slapen, dus je moet opstaan en er iets van maken en dan mag je gaan slapen (2). Zijn Lennon-McCarteny leeftijdsgenoot Paul-McCartney zelf erkende ‘Nowhere Man’ als een van zijn beste nummers (3).

Dit nummer in het bijzonder kenmerkt een stijl van zang door Lennon, die zowel intiem als universeel is en in zekere zin kan worden beschouwd als de stem van de stemlozen. Laten we eerlijk zijn, wie heeft zich niet gevoeld als een “Nowhere Man” op een bepaald punt in zijn leven, waar hij twijfelt aan zijn hele bestaan en doet wat hij het beste kan in een poging om zijn zelfvertrouwen hoog te houden? Dit is het ware talent van John Lennon, die er met succes een carrière van maakte om mensen mee te nemen in zijn visie op de wereld. Hij volgde dit al snel op met Strawberry Fields Forever, dat twee jaar later verscheen als single bij de voorloper van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band.

Het laatste dat we van het nummer zagen toen The Beatles nog samen waren, was in de animatiefilm Yellow Submarine uit 1968. Het verschijnt in de scène waarin Jeremy Hillary Boob, een vreemde gopher-achtige man uit de Zee van Niets is de ‘Nowhere Man’. Ringo krijgt medelijden met hem en nodigt hem uit in de Yellow Submarine.

Opname & Productie

Op 21 oktober 1965 kwamen The Beatles samen in Studio Two van Abbey Road om een ritmetrack voor ‘Nowhere Man’ op te nemen. Hoewel de opnamesessie geen succes was, kwamen ze de volgende dag naar Abbey Road en namen nog vijf takes op, waarbij Take 5 door hun producer George Martin aanvaardbaar werd geacht. De opvallende instrumenten die hier te horen waren, waren een Jumbo J-160 E akoestische gitaar, die Lennon in het verleden bij een aantal gelegenheden heeft gebruikt. Voor het elektrische gitaargedeelte van het nummer schakelden zowel hij als George Harrison echter over op een Fender Stratocaster Sonic Blues in een door hen gereserveerd gitaarspoor. George Harrison was de bron van deze onthulling in zijn interview waar hij onthulde dat de Fender Stratocaster Sonic Blues veel werd gebruikt op Rubber Soul met name dit nummer (4).

Het was John Lennon die Mark Lewisohn verzocht om de gitaren in het nummer zo hoog mogelijk te maken, en hoewel de ingenieurs terughoudend waren stemde hij later toe. Paul McCartney merkte later op dat het de meest hoge gitaren waren die hij ooit op plaat had gehoord (5).

Muzikale structuur

Het nummer wordt ingeleid met het E-akkoord op “He’s a real” en gaat dan naar een 5-4-3-2-1 toonhoogte afdaling tussen het B-akkoord (V dominant) op “nowhere man” en het A-akkoord (IV subdominant) op “sitting in”. Een wending komt verder op het Aminor-akkoord vervangt de A in de laatste regel (“nergens plannen”) en de gelijktijdige G♯ notenmelodie creëert een dissonant Am (6). Het refrein, dat driemaal voorkomt, schommelt tussen een G mineur/A majeur (iii-IV) opeenvolging alvorens weer op een F mineur uit te komen en terug te leiden naar het couplet op een B7. De laatste noot van de gitaarsolo gebruikt een snaar-harmonic om een hoge bel klinkende noot te creëren.

Lyrics & Legacy

Zoals eerder gezegd weerspiegelde dit tijdperk in de roemruchte geschiedenis van de band hun volwassenheid, waardoor later hun muziek evolueerde. “Nowhere Man” vertegenwoordigt die verandering voor John Lennon, omdat het een van zijn eerste Beatle-composities is die niets te maken heeft met romantiek of liefde, en de introductie markeert van zijn Lennons filosofisch georiënteerde songwriting. Dit markeert een drastische verandering in het schrijven van popliedjes, die hun oorsprong vonden in de jaren 1950 &begin jaren ’60 waar de basis voor elk liedje de relatie tussen een jongen en een meisje was. Dit beïnvloedde op zijn beurt Lennon & McCartney’s songwriting, of het nu de vage clichés waren (“Love Me Do”), de romantische complicaties (“If I Fell”), of de jaloezie (“You Can’t Do That”). Hoewel “Help” de eerste keer was dat John Lennon over zichzelf schreef bevatte het nog steeds de regel “waardeer het dat ze rond is.”

“Nowhere Man” was de eerste die uit deze mal brak en Lennon introduceerde als een twijfelachtige-maar zelfverzekerde songwriter die je in zijn wereld kan brengen, terwijl hij je tegelijkertijd je perspectief op het leven laat veranderen. Hij bereikte dit met teksten als “Doesn’t have a point of view, Knows not where he’s going to, Isn’t he a bit like you and me?”. Dit opende de sluizen voor zijn mede-Beatles en een groot aantal andere muzikanten en songwriters om liedjes te bedenken die de veranderende tijden weerspiegelden. Dit veranderde eigenhandig het gezicht van de muziekindustrie en maakte de weg vrij voor de experimentele muziek die volgde in de jaren 1970.