Achtige gordelroos is een pijnlijke, blaasvormige huiduitslag die wordt veroorzaakt door hetzelfde virus dat waterpokken veroorzaakt, het varicella-zoster-virus (VZV). Gordelroos kan alleen voorkomen bij mensen die waterpokken hebben gehad.

Hoewel de symptomen van waterpokken meestal verdwijnen na het herstel van de eerste kinderinfectie, blijft het virus verborgen in de zenuwcellen. Bij sommige mensen blijft het voor altijd sluimeren, maar bij anderen valt het opnieuw aan. De tweede episode van een waterpokkenvirusinfectie wordt gordelroos genoemd.

Zeselroos wordt soms ook “herpes zoster” of “zoster” genoemd, omdat het tot dezelfde virusfamilie behoort. Het wordt echter niet veroorzaakt door het herpesvirus dat genitale herpes of koortslip veroorzaakt.

Symptomen

Het eerste teken van gordelroos is vaak een brandende of tintelende pijn, of jeuk, op één bepaalde plaats aan slechts één kant van het lichaam.

Voordat de uitslag zich ontwikkelt, is er vaak pijn, jeuk of tintelingen in het gebied waar de uitslag zich zal ontwikkelen. Andere symptomen van gordelroos kunnen koorts, hoofdpijn, koude rillingen en maagklachten zijn.

Na enkele dagen of een week ontstaat er een uitslag van met vloeistof gevulde blaasjes, vergelijkbaar met waterpokken, op één plaats aan één kant van het lichaam.

De pijn bij gordelroos kan mild of hevig zijn. Sommige mensen hebben vooral jeuk; anderen voelen pijn bij de zachtste aanraking of briesje. De meest voorkomende plaats voor gordelroos is een band, dermatoom genoemd, die aan één kant van de romp rond de taille loopt. De tweede meest voorkomende plaats is aan één kant van het gezicht rond het oog en op het voorhoofd. Gordelroos kan echter op elk deel van het lichaam voorkomen. Het aantal laesies is variabel. Sommige huiduitslag versmelt en geeft een gebied dat lijkt op een ernstige brandwond. Andere patiënten hebben slechts een paar verspreide laesies die geen ernstige symptomen veroorzaken. Milde gevallen van gordelroos met slechts enkele laesies komen vaak voor.

Bij de meeste gezonde mensen beginnen de blaasjes na 3-5 dagen te schilferen. De huiduitslag verdwijnt meestal binnen 2 tot 4 weken. De pijn en jeuk die met de laesies gepaard gaan, verdwijnen, en de blaasjes laten geen littekens achter. Bij andere mensen kunnen de gevoelssymptomen enkele maanden aanhouden.

Zijn er langetermijneffecten van gordelroos?

Zeer zelden kan gordelroos leiden tot longontsteking, gehoorproblemen, blindheid, hersenontsteking (encefalitis) of de dood. Bij ongeveer 1 op de 5 mensen kan ernstige pijn blijven bestaan, zelfs nadat de huiduitslag verdwenen is. Deze pijn wordt post-herpetische neuralgie genoemd. Naarmate mensen ouder worden, is de kans groter dat ze post-herpetische neuralgie ontwikkelen, en de kans is groter dat deze ernstig is.

Hoe vaak kan iemand gordelroos krijgen?

Het meest voorkomend is dat iemand in zijn/haar leven maar één keer gordelroos krijgt. Hoewel zeldzaam, kan een tweede of zelfs derde keer gordelroos voorkomen.

Kan gordelroos worden overgebracht op anderen?

Een persoon met gordelroosuitslag kan het virus overdragen op iemand, meestal een kind, dat nog nooit waterpokken heeft gehad, maar het kind krijgt dan waterpokken en geen gordelroos. Het kind moet tijdens de blaarvormingfase in direct contact komen met de open zweertjes van de gordelroosuitslag. Zodra de uitslag korstjes heeft ontwikkeld, is de persoon niet meer besmettelijk.

Maar in dezelfde kamer zijn met een gordelroospatiënt zal er niet toe leiden dat het kind waterpokken oploopt, omdat tijdens een gordelroosinfectie het virus zich normaal gesproken niet in de longen bevindt en dus niet via de lucht kan worden verspreid.

Wat kan er worden gedaan om de verspreiding van gordelroos te voorkomen?

Het risico op verspreiding van gordelroos is laag als de huiduitslag wordt bedekt. Mensen met gordelroos moeten de uitslag bedekt houden, niet aanraken of krabben en vaak hun handen wassen om de verspreiding van het waterpokkenvirus (varicella) te voorkomen. Zodra de uitslag korstjes heeft ontwikkeld, is de persoon niet langer besmettelijk.

Er is een gordelroosvaccin beschikbaar voor gebruik bij mensen van 60 jaar en ouder om gordelroos te voorkomen.

Hoe ouder iemand is, hoe ernstiger de effecten van gordelroos doorgaans zijn, dus alle volwassenen van 60 jaar en ouder moeten het gordelroosvaccin krijgen. Het gordelroosvaccin is specifiek ontworpen om mensen te beschermen tegen gordelroos en zal mensen niet beschermen tegen andere vormen van herpes, zoals genitale herpes. Het gordelroosvaccin wordt niet aanbevolen om actieve gordelroos of postherpetische neuralgie (pijn nadat de huiduitslag is verdwenen) te behandelen zodra deze zich ontwikkelt.

Hoe wordt gordelroos behandeld?

Aanvallen van gordelroos kunnen minder ernstig en korter worden gemaakt door het gebruik van antivirale geneesmiddelen op recept: acyclovir, valacyclovir, of famcyclovir. Deze medicijnen moeten zo snel mogelijk na het verschijnen van de uitslag worden gestart

Acyclovir is verkrijgbaar in een generieke vorm, maar de pillen moeten vijf keer per dag worden ingenomen, terwijl valacyclovir- en famcyclovir-pillen drie keer per dag worden ingenomen. Het is belangrijk om geen doses te missen en niet vroegtijdig te stoppen met het innemen van de medicatie.

Antivirale geneesmiddelen kunnen het risico op het overblijven met postherpetische neuralgie met ongeveer de helft verminderen, wat chronische pijn is die maanden of jaren kan duren nadat de gordelroosuitslag verdwijnt.

Dokters raden aan om met antivirale geneesmiddelen te beginnen bij het eerste teken van gordelroosuitslag, of zelfs als de veelbetekenende symptomen erop wijzen dat er een uitslag op het punt staat uit te breken. Zelfs als een patiënt in het begin van de ziekte niet door een arts wordt gezien, kan het toch nuttig zijn om met antivirale geneesmiddelen te beginnen als zich nog steeds nieuwe laesies vormen.

Andere behandelingen die kunnen worden overwogen zijn ontstekingsremmende corticosteroïden zoals prednison. Deze worden routinematig gebruikt wanneer het oog of andere gezichtszenuwen zijn aangetast.

Wie loopt het risico gordelroos te krijgen?

Bijna 25% van alle volwassenen, meestal verder gezond, zal gordelroos krijgen tijdens hun leven, meestal na de leeftijd van 40 jaar. De incidentie neemt toe met de leeftijd, zodat gordelroos 10 keer meer voorkomt bij volwassenen boven de 60 dan bij kinderen onder de 10.

Mensen met een verzwakt immuunsysteem als gevolg van het gebruik van immunosuppressieve medicijnen of ernstige ziekten, zoals kanker of HIV, lopen een bijzonder risico op het ontwikkelen van gordelroos. Deze personen kunnen ook terugkerende gordelroos krijgen en kunnen gordelroos hebben dat nooit geneest. De meeste mensen die gordelroos krijgen, versterken hun immuniteit tegen het pokkenvirus en zullen de ziekte de komende decennia niet meer krijgen.

Kan besmetting met VZV tijdens de zwangerschap schadelijk zijn voor de baby?

Veel aanstaande moeders zijn bezorgd over elke infectie die tijdens de zwangerschap wordt opgelopen. Sommige infecties kunnen op de baby worden overgedragen, hetzij via de bloedbaan van de moeder naar de foetus, hetzij tijdens het geboorteproces. Een infectie met het waterpokkenvirus tijdens de zwangerschap houdt een zeker risico in voor het ongeboren kind, afhankelijk van het stadium van de zwangerschap. Tijdens de eerste 30 weken kan waterpokken bij de moeder in sommige gevallen leiden tot aangeboren misvormingen. Dergelijke gevallen zijn zeldzaam en deskundigen verschillen van mening over hoe groot het risico is. De meeste deskundigen zijn het erover eens dat het nog minder waarschijnlijk is dat gordelroos bij een zwangere vrouw, een zeldzame gebeurtenis, schade toebrengt aan het ongeboren kind.

Als een zwangere vrouw tussen 21 en 5 dagen voor de bevalling waterpokken krijgt, kan haar pasgeborene waterpokken hebben bij de geboorte of het binnen een paar dagen ontwikkelen. Maar de tijd die verstrijkt tussen het begin van de ziekte van de moeder en de geboorte van de baby geeft het immuunsysteem van de moeder over het algemeen de kans om te reageren en antilichamen te produceren om het virus te bestrijden. Deze antilichamen kunnen worden overgedragen op het ongeboren kind en helpen de infectie te bestrijden. Toch ontwikkelt een klein percentage van de baby’s die in de 21 tot 5 dagen voor de geboorte aan waterpokken worden blootgesteld, gordelroos in de eerste 5 levensjaren, omdat het immuunsysteem van de pasgeborene nog niet volledig functioneert.

Als de moeder waterpokken oploopt op het moment van de geboorte, heeft haar immuunsysteem nog geen kans gehad om zijn krachten te mobiliseren en heel veel antilichamen te maken die VZV kunnen bestrijden. Hoewel een deel van de antilichamen van de moeder via de placenta aan de pasgeborene wordt doorgegeven, zal de pasgeborene weinig mogelijkheden hebben om de aanval af te slaan omdat zijn immuunsysteem nog onrijp is. Als deze baby’s hierdoor waterpokken krijgen, kan dat fataal zijn. Ze krijgen zoster immuunglobuline, een preparaat gemaakt van het antilichaamrijke bloed van volwassenen die onlangs hersteld zijn van waterpokken of gordelroos, om de ernst van hun waterpokken te verminderen.