Het hebben van ‘opdringerige gedachten’ is een containerbegrip voor alle gedachten die ongewenst zijn: grafische seksuele of gewelddadige gedachten, gedachten aan iets doen, zeggen of zien dat taboe is, of in het algemeen ongewenste mentale beelden of berichten.

Op zichzelf zijn opdringerige gedachten geen aandoening of symptoom van iets. Een onderzoek uit 2014 suggereerde dat 94% van de mensen dacht dat ze ze hadden ervaren. Ze zijn onaangenaam en ongevraagd, maar in bijna alle gevallen komen en gaan ze zonder gevolgen.

Maar bij mensen met een obsessieve-compulsieve stoornis is de ervaring schril anders. OCD is een chronische aandoening van de geestelijke gezondheid, en (hoewel misschien ondergediagnosticeerd) het is een stuk minder vaak voor dan opdringerige gedachten. Volgens de huidige schattingen heeft 1,2% van de bevolking in een periode van 12 maanden last van OCD (de naasten die hen kunnen steunen niet meegerekend). Dat betekent dat op elk moment meer dan 750.000 mensen in het Verenigd Koninkrijk met OCD leven.

Leven met OCD en opdringerige gedachten

Een OCD-diagnose komt voort uit een combinatie van twee symptomen: obsessieve gedachten en dwangmatig gedrag. Wanneer iemand met OCD opdringerige gedachten ervaart, heeft hij een drang om iets te doen om om te gaan met hoe de gedachten hem laten voelen. De drang kan zijn om een verbale of fysieke taak te doen (om geruststelling vragen, of handen wassen), maar het kan ook het doorlopen van een denkproces zijn (uitputtend nadenken over een gebeurtenis).

David Adams memoires over zijn ervaring met OCD, The Man Who Couldn’t Stop, werd een bestseller van de Sunday Times na de publicatie in 2016.

Daarin vertelt David het verhaal van hoe hij OCD ontwikkelde. In de zomer na zijn eerste jaar aan de universiteit begon hij opdringerige gedachten te krijgen over het aanraken van voorwerpen die mogelijk in contact waren gekomen met HIV-besmet bloed. Na deze gedachten begon David voorwerpen die hij had aangeraakt steeds opnieuw te controleren om zo te proberen zichzelf gerust te stellen. (Opmerking: HIV kan niet worden overgedragen door simpelweg een oppervlak aan te raken. In het Verenigd Koninkrijk worden de meeste infecties veroorzaakt door onbeschermde seks met een HIV-positieve persoon die geen effectieve behandeling gebruikt.)

In eerste instantie, zegt David, hielp de therapie die hij kreeg voor OCD niet veel. Maar nadat hij weer in behandeling ging, kreeg hij cognitieve gedragstherapie (CGT) en kreeg hij medicijnen voorgeschreven om de OCD te behandelen.

“Wat ze me in CGT leerden, is dat opdringerige gedachten heel gewoon zijn, en dat bijna iedereen ze heeft,” zegt David. “Maar de manier waarop je op deze gedachten reageert en ze verwerkt, is waar de OCD-pathologie ligt.”

Wat veroorzaakt OCD?

OCD verschijnt meestal in de late adolescentie (gebruikelijk bij mannen) of vroege jaren ’20 (gebruikelijk bij vrouwen), maar kan ook bij kinderen optreden. OCD UK schat dat een kwart van de gevallen begint voor de leeftijd van 14 jaar. Begin na de leeftijd van 35 jaar is ongebruikelijk, maar komt wel voor – bijvoorbeeld bij postnatale OCD.

In tegenstelling tot ziekten als diabetes type 2 of PTSS, kan niet worden gezegd dat OCD een bepaalde oorzaak heeft. Het risico op het ontwikkelen van OCD wordt beïnvloed door zowel een genetische aanleg voor angst, als omgevingsfactoren zoals stress of trauma, maar wordt niet direct veroorzaakt door een van beide factoren.

Voor David verscheen OCD uit het niets.

“Het was de zomer na mijn eerste jaar aan de universiteit en ik was echt gelukkig,” herinnert hij zich. “Ik had het erg naar mijn zin en keek ernaar uit om weer naar de universiteit te gaan. Ik kan geen incident, stressfactor of traumatische ervaring plaatsen die op dat moment werd getriggerd.

“Zoals ik in het boek zeg, was die eerste opdringerige gedachte zo misplaatst, het was alsof er midden in de zomer een sneeuwvlok uit de lucht was gevallen. Het was zo raar en niet op zijn plaats.”

Onze favorieten voor Wat je moet weten over opdringerige gedachten en OCD

Competeer met OCD als lockdown versoepelt

Als cafés, salons en restaurants hun deuren weer openen, is voor sommigen van ons – en voor velen met OCD – mor…

4min

Compulsief gedrag

Compulsief gedrag bij OCD kan zo subtiel zijn dat het onzichtbaar lijkt, zelfs voor mensen die het hebben. Compulsies kunnen fysiek zijn (schoonmaken of aanraken), maar ook mentaal (privé-gedachten, taken of rituelen). Compulsies kunnen ook bestaan uit ‘controleren’ of om geruststelling vragen.

Compulsies voelen ‘verslavend’ aan omdat ze tijdelijk angst verlichten. Maar hoe goed ze op dat moment ook lijken te werken, dwanghandelingen lossen de angst niet op. Mensen kunnen hulp zoeken voor OCD wanneer de drang om te controleren of een bepaalde handeling te doen hun werk of schoolwerk in de weg staat, of hun vrienden of familie ongerust maakt. NICE adviseert dat mensen met OCD therapeutische interventies krijgen, en sommige patiënten vinden ook dat medicatie zoals antidepressiva de symptomen vermindert.

Een paar jaar geleden was er een debat over de vraag of er een vorm van OCD bestaat die wordt gekenmerkt als ‘louter’ een obsessie met opdringerige gedachten, zonder dwanghandelingen – meestal aangeduid als ‘pure O’.

Maar clinici zijn sceptisch, en OCD-UK heeft een standpuntverklaring gepubliceerd waarin wordt verduidelijkt dat de liefdadigheidsinstelling OCD niet als een vorm van OCD beschouwt. In haar ‘mythbuster’ verduidelijkt OCD-UK dat sommige dwangmatige gedragingen bij OCD subtieler kunnen zijn dan andere – bijvoorbeeld mentale rituelen, controle/ geruststelling, of het vermijden van mensen of plaatsen. Desalniettemin zijn ‘onzichtbare’ dwanghandelingen nog steeds kenmerkend voor de opdringerige gedachten van de persoon.

Leven met opdringerige gedachten

David is nog steeds van mening dat hij OCD heeft, maar zijn symptomen worden goed onder controle gehouden. Hij woont in Londen en werkt als wetenschapsschrijver en redacteur voor nationale kranten.

“Als mensen me vragen hoe ik me nu voel, zeg ik altijd dat ik goede en slechte dagen heb, en dat is een stuk beter dan alleen maar slechte dagen hebben,” legt hij uit. “Ik heb nog steeds rare gedachten over HIV en AIDS, maar ik ben beter in het weerstaan van de dwang ‘loop’, wat is wat de OCD drijft.”

Dr Lynne Drummond is een psychiater met 35 jaar ervaring, en werkte het meest recent als de leidende clinicus voor de National OCD/BDD Service voor het Verenigd Koninkrijk.

In Dr. Drummond’s boek, Obsessive Compulsive Disorders, legt zij uit dat wanneer mensen met OCD aan vrienden en familie vertellen waar zij zich zorgen over maken, hun zorgen overdreven kunnen lijken of moeilijk te begrijpen. In het begin kunnen mensen geneigd zijn om humor te gebruiken of de zorgen te bagatelliseren – en zo de emotionele realiteit missen waarmee de persoon met OCD wordt geconfronteerd.

“Deze gedachten zijn diep verontrustend voor het individu met OCD,” schrijft Drummond, en zijn daarom uiterst serieus in hun gedachten. Hoewel ze zich kunnen realiseren dat hun gedachten irrationeel of overdreven zijn, is de angst die met deze gedachten gepaard gaat zeer reëel en zijn ze niet in staat om ‘eruit te breken’.”

Ze dringt er bij mensen op aan om verdere hulp te zoeken voor symptomen die niet veranderen na CGT of counseling.

“Zowel ik als mijn collega’s in de psychiatrie merken dat we zelden mensen met OCD zien, ondanks dat het 1-3% van de bevolking treft,” zegt ze. “Ik denk dat mensen naar de diensten van Improving Access to Psychological Therapies (IAPT) gaan en als ze daarna niet beter worden, geloven ze vaak dat er niets anders voor hen is.

“OCD kan heel ernstig zijn. Het kan gevolgen hebben voor het hele gezin en levens ruïneren. Maar er zijn effectieve behandelingen.”