In 1463 verbood Londen de schoenen van zijn chicste mannen. Deze chique heren waren belachelijk geworden in hun dapperheid, en liepen op straat in lange, wortelvormige schoenen die taps toeliepen tot ondeugende punten, sommige wel vijf centimeter voorbij de teen. Deze schoenen werden “crakows” of “poulaines” genoemd (een term die ook werd gebruikt om alleen de punten aan te duiden), en het hof van koning Edward IV vond ze uiteindelijk beledigend genoeg om een sumptuaire wet aan te nemen die schoenpunten verbood die verder reikten dan twee centimeter voorbij de teen.

Misschien wel een van de domste en meest fascinerende trends in de middeleeuwse mode, zijn deze schoenen waarschijnlijk voor het eerst opgedoken rond 1340 in Krakau, Polen – beide namen verwijzen naar deze oorsprong – volgens Rebecca Shawcross, de auteur van Shoes: An Illustrated History. Shawcross is ook de shoe resources officer van Northampton Museum and Art Gallery in Engeland, dat beweert ’s werelds grootste collectie schoenen te hebben (12.000 paar, maar helaas slechts één intact paar poulaines).

Europa flirtte met schoeisel met lange tenen sinds de jaren 1200, maar nooit zo lang, of met deze verzadiging. De heren en, in mindere mate, de dames van het 15e-eeuwse Europa droegen deze schoenen meer dan een eeuw lang bijna uitsluitend. Iedereen die zich schoenen kon veroorloven, droeg poulaines, hoewel de langere uiteinden over het algemeen voorbehouden waren aan de adel die het zich kon veroorloven rond te lopen in schoeisel dat ontworpen lijkt voor pratfalls.

Voor de glitterati van middeleeuws Europa waren poulaines minder een rage dan een symbool. “Als je een man van status was en je had genoeg rijkdom, dan wilde je daarmee pronken,” zegt Shawcross. “En om dat te doen, moest je de teen tot het uiterste drijven.” Schoenen met absurd lange tenen waren duur en zouden de drager ervan duidelijk belemmeren om efficiënt deel te nemen aan elke vorm van fysieke arbeid. Ze waren dus ook een indicator van vrije tijd en luxe, vrij van buitensporige inspanning of de tirannie van het praktische.

Poulaines – zoals baby’s of boezems zonder korset – konden zichzelf niet onderhouden. Om de tenen rechtop te houden, vulden middeleeuwse schoenmakers ze met zacht organisch materiaal, vaak mos, haar of wol. “Zonder een opgevulde teen wordt hij nogal slap,” zegt Shawcross. “Het ziet er helemaal niet uit alsof het gedragen zou zijn door iemand met status.” Het materiaal hielp ook voorkomen dat de punt van de poulaine omkrulde als hij nat was, volgens Jackie Keily, senior curator van het Museum of London, dat een van de meest indrukwekkende collecties poulaines heeft. Eén schoen in het bijzonder, die werd teruggevonden bij een archeologische opgraving aan de waterkant, heeft een bescheiden punt maar een delicaat bladmotief.

Een ander bewaard gebleven exemplaar dat Shawcross noemt, bevat een oncomfortabel uitziende homp walvisbeen die als versteviger werd gebruikt (ook een kenmerk van hoogwaardige corsetterie). Poulaines hadden ook een soort sexappeal, omdat ze zo werden gesneden dat de gekleurde pijpen rond de enkels van een heer goed uitkwamen – in die tijd werd dat als behoorlijk sexy beschouwd. “Het is een tijd waarin tunieken korter werden en jonge mannen hun benen lieten zien,” zegt Keily. “Dus laag uitgesneden schoenen zouden het been hebben geaccentueerd en verlengd, helemaal tot aan dat lange punt.”

De meeste poulaines die vandaag de dag nog bestaan, zijn gemaakt van leer, maar middeleeuwse Europeanen zouden alle mogelijke stoffen hebben gebruikt, aldus Keily. De hogere echelons van de maatschappij gebruikten bijvoorbeeld geborduurd textiel, fluweel en zijde. Zulke schoenen kunnen met de hand beschilderd of geëtst zijn met ingewikkelde patronen. Hoewel deze weelderige poulaines op veel middeleeuwse schilderijen voorkomen, zijn er geen echte exemplaren bewaard gebleven. Het Museum of London heeft enkele van de fraaiste poulaines in zijn collectie, die opmerkelijk goed bewaard zijn gebleven door de verzadigde modder van de rivier de Theems.

Poulaines vallen des te meer op omdat de middeleeuwse mode vaak werd beheerst door strakke lijnen en een praktisch, kuis minimalisme, aldus Shawcross. (Poulaines markeerden ook een zeldzame periode in de geschiedenis waarin de mannenmode de vrouwenmode overtrof op het gebied van tierelantijnen, aldus Keily). Misschien is de beste verklaring voor deze verwarrende flamboyantie dat de schoenen ontstonden kort nadat de Zwarte Dood 30 tot 60 procent van de bevolking van Europa had gedood. “Het kan een reactie zijn geweest op een soort soberheid,” zegt Keily. “De pest liet een landschap achter met veel mensen die naaste familieleden hadden verloren, een generatie van rouw. Plotseling waren er minder mensen die meer geld hadden om aan kleding uit te geven.” Poulaines kunnen dus een soort therapie zijn geweest om de onverwachte verdwijning van 25 miljoen mensen te verwerken. Keily wijst op andere modetrends die volgden op wijdverspreide verliezen van mensenlevens, zoals de opvallende ontwerpen die opkwamen in de jaren 1950 en 1960, na de Tweede Wereldoorlog.

Naar hedendaagse maatstaven waren poulaines een langlevende rage. Maar Shawcross zegt dat middeleeuwse trends vaak een eeuw of langer duurden, als gevolg van de langzame, langdurige passage van cultuur door steden en landen, in de afwezigheid van een wijdverspreide media. Tot de 18e eeuw kwam de mode op aan de top van de maatschappij en druppelde dan langzaam naar beneden, klasse per klasse, waarbij het vaak jaren duurde voordat de mode de plattelandsgebieden bereikte.

Uiteindelijk vond de Engelse kroon het nodig om in te grijpen, deels vanwege de wulpse connotaties die de steeds langer wordende teenuiteinden met zich meebrachten. “De mensen dachten dat hoe langer de teen, hoe mannelijker de drager,” zegt Shawcross. “Maar sommige mensen waren niet enthousiast over die connotatie.” Het parlement stelde het dragen van schoenen gelijk aan openbare zedenschennis en stelde paal en perk aan allerlei pikante mode: “Niemand die de titel van heer draagt, waaronder ridders, schildknapen en heren, mag een japon, jas of mantel dragen die de geslachtsdelen en billen niet bedekt. Ook mag hij geen schoenen of laarzen dragen met pieken die langer zijn dan twee duim. Geen kleermaker mag zo’n kort gewaad maken, of zo’n gevulde wambuis, en geen schoenmaker mag zulke pieken maken”, staat in de wet van 1463. De enige andere bekende stad die stelling nam tegen de schoenen was Parijs, die ze in 1368 had verboden.

Het was een mode, en modes komen en gaan. In 1475 was de poulaine verdwenen, aldus Shawcross. Onder het bewind van koning Hendrik VIII, maakte het Europese schoeisel een harde draai naar de brede, doos-teen schoenen. Als reactie daarop nam Engeland later sumptuaire wetten aan die de breedte van deze blokachtige schoenen beperkten. “De koning had mannen die rondgingen om mensen te betrappen en de breedte van hun tenen te meten,” zegt Shawcross.

Smalle herenschoenen beleefden een verrassende reprise in Engeland in de jaren 1950, met de fraaie naam winklepicker. Hoewel veel minder extreem dan de meest dramatische poulaines, winklepicker dragers ook gevuld de tenen van hun schoenen met katoen of tissuepapier om hun tips omhoog te houden als middeleeuwse heren. De stijl heeft in de daaropvolgende decennia verschillende heroplevingen gekend, en gelukkig voor de Britse muziekscène heeft het parlement nog geen officiële verklaring afgelegd over winklepickers.