Denemarken deed deze week alarmbellen rinkelen met de aankondiging dat het de hele nertsenpopulatie – de grootste ter wereld – gaat ruimen om de verspreiding van het SARS-CoV-2 virus in de gewaardeerde pelssoort tegen te gaan vanwege mogelijk gevaarlijke mutaties.

Sprongen van virussen tussen soorten maken wetenschappers nerveus – net als suggesties van mogelijk belangrijke mutaties die het gevolg zijn van die sprongen. In dit geval zeggen de Deense autoriteiten dat ze enkele genetische veranderingen hebben gevonden die de effectiviteit van Covid-19-vaccins die momenteel in ontwikkeling zijn, zouden kunnen ondermijnen.

Maar is deze nieuwste wending in de Covid-19-saga reden om zeer bezorgd te zijn? Verscheidene door STAT geraadpleegde deskundigen suggereerden dat het antwoord op die vraag waarschijnlijk “nee” is.

reclame

“Dit raakt alle enge knoppen,” merkte Carl Bergstrom op, een evolutionair bioloog aan de Universiteit van Washington. Maar Bergstrom en anderen voerden aan dat de voorliefde van het virus om nertsen te besmetten weliswaar de nodige aandacht verdient, maar dat het niet waarschijnlijk is dat dit zal leiden tot een nachtmerriestam die effectiever is in het besmetten van mensen dan het huidige menselijke virus.

“Ik geloof niet dat een stam die zich aanpast aan nertsen een hoger risico voor mensen oplevert,” zei Francois Balloux, directeur van het Genetics Institute van het University College London.

reclame

“We kunnen nooit iets uitsluiten, maar in principe zou het dat niet moeten doen. Het zou de transmissie zeker niet moeten verhogen. Ik zie geen goede reden waarom het het virus ernstiger zou maken,” zei hij.

Laten we eens kijken naar wat er bekend is over de Deense situatie, waarom inter-soortelijke sprongen wetenschappers nerveus maken, of de mutaties waarschijnlijk van invloed zijn op de effectiviteit van vaccins, en waarom Balloux deze situatie “fantastisch interessant” vindt.”

Wat gebeurt er in de staat Denemarken?”

Denemarken is ’s werelds grootste producent van nertsen – volgens sommige schattingen 40%.

Helaas zijn nertsen vatbaar voor het SARS-2-virus, een feit dat in april aan het licht kwam toen Nederland uitbraken meldde op nertsenfokkerijen daar. Besmette mensen die in de kwekerijen werken, brengen het virus over op nertsen in gevangenschap, die worden gehuisvest in nauwe ruimten die ideaal zijn voor een snelle overdracht van nerts op nerts.

Soms besmetten de nertsen mensen – een verschijnsel dat zowel in Nederland als in Denemarken is vastgesteld. In een verklaring zei het Deense ministerie van Milieu en Voedsel dat het land zijn hele veestapel – geschat op ongeveer 17 miljoen dieren – zou ruimen na het vinden van mutaties in de virussen van de nerts, waarvan het denkt dat die virussen de immuunbescherming die wordt gegenereerd door Covid-19-vaccins, zouden kunnen omzeilen.

Waarom denken ze dat de gemuteerde virussen de vaccins zouden omzeilen?

Experts buiten het land zijn niet duidelijk waarop die bewering is gebaseerd. Hoewel er enige informatie is vrijgegeven over de mutaties die zijn geregistreerd, is het nog niet genoeg om zo’n boude bewering te ondersteunen, zei Marion Koopmans, hoofd virologie van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, Nederland, waar veel van de analyses van virussen van de Nederlandse nertsenuitbraken zijn uitgevoerd.

“Dat is een zeer grote bewering,” zei Koopmans. “

Extern deskundigen hebben geen genetische sequentiegegevens kunnen doornemen, zei Emma Hodcroft, een moleculair epidemioloog aan het Instituut voor Sociale en Preventieve Geneeskunde in Bern, Zwitserland. Maar Denemarken heeft donderdag 500 genetische sequenties geüpload in databases die openstaan voor wetenschappers over de hele wereld, en zal er naar verwachting de komende dagen nog honderden aan toevoegen.

Experts zullen deze sequenties bestuderen op zoek naar wat de Denen zagen en om te proberen vast te stellen welke impact deze mutaties kunnen hebben als virussen die ze bevatten mensen infecteren.

Voorlopig is Hodcroft het echter eens met Koopmans. “Het is bijna nooit zo dat het zo’n simpel verhaal is van één mutatie en al je vaccins werken niet meer.”

Eerlijk gezegd maakt ze zich meer zorgen over hoe de aankondiging is behandeld dan over de bevindingen zelf. “Het brengt wetenschappers en het publiek in een moeilijke positie als we dit soort uitspraken doen waarvoor we maar weinig informatie of context hebben,” zei Hodcroft. “Deze dingen zijn in wezen nooit zwart-wit.”

Wat is er eigenlijk zo belangrijk aan soortsprongen?

Soortsprongen maken wetenschappers altijd nerveus. Eén zo’n gebeurtenis is immers hoe we eindigden met de Covid-19-pandemie.

Virussen die typisch één diersoort infecteren – laten we vleermuizen als voorbeeld nemen – en die hun weg vinden naar een andere soort, kunnen ernstige ziekte veroorzaken bij de nieuwe soort als het virus in staat is om efficiënt over te dragen. Virussen kunnen zich verankeren – endemisch worden – in de nieuwe soort.

Dacht wordt bijvoorbeeld dat de vier coronavirussen – neven van SARS-2 – die verkoudheid veroorzaken, op een bepaald moment in het verleden van andere soorten naar de mens zijn overgewaaid. Griepvirussen – van pluimvee of varkens – komen van tijd tot tijd voor. De H1N1-pandemie van 2009 ontstond toen een griepvirus dat bij varkens circuleerde, mensen begon te besmetten.

Na jaren van omgaan met virale spillovers zoals ebola-uitbraken, grieppandemieën plus de eerdere coronavirus-sprongen zoals de SARS-uitbraak van 2003, zijn mensen klaar om zich zorgen te maken over deze gebeurtenissen, zei Bergstrom.

Maar dit is een andere situatie, zei hij. Het is geen virus onbekend bij mensen dat is overgesprongen van een diersoort. In dit geval is een virus dat zich al heeft aangepast aan verspreiding onder mensen, overgesprongen op nertsen en springt nu af en toe terug.

Bergstrom vindt het verstandig van de Deense regering om de nertsenkudde te ruimen. Maar hij is er niet zeker van dat de veranderingen die zich bij de nertsen hebben voorgedaan het virus bij mensen zullen verergeren.

“We zijn gewend om bang te zijn voor een pandemie als iets van een verre soort in een nabije soort terechtkomt. En onze intuïties zijn niet helemaal juist voor wat er gebeurt in het midden van een pandemie wanneer iets van ons naar een verre soort gaat en dan terugkomt,” zei hij.

Balloux en anderen suggereerden dat de veranderingen die werden waargenomen in de nertsenvirussen een teken kunnen zijn dat het virus zich aanpast om nertsen te infecteren – waardoor de virussen na verloop van tijd minder effectief zouden kunnen worden bij mensen.

Kan je een spill-over in real time vastleggen?

Balloux schat het risico van de spillover voor de mens “heel erg klein” in.

Maar volgens hem is het uitzonderlijk dat je in real time kunt vastleggen wat er gebeurt als een spillover optreedt, en de genetische veranderingen vanaf het begin in kaart kunt brengen.

Typisch is dat wanneer dergelijke gebeurtenissen zich voordoen, de mens pas herkent wat er aan de hand is als een virus zich heeft aangepast om zich onder mensen te verspreiden. De vroege veranderingen die SARS-2 in staat stelden zich van een nog onbekende diersoort op mensen over te brengen, zijn bijvoorbeeld nooit waargenomen.

“Het is volstrekt uitzonderlijk,” zei Balloux. “We zijn altijd te laat.”

In een eerdere versie van dit verhaal stond dat Denemarken 28% van ’s werelds nertsenvoorraad produceert. De schattingen lopen echter uiteen.