Wanneer een nieuwe, efficiëntere technologie leidt tot een minder dan verwachte besparing of zelfs tot een groter energieverbruik, wordt dit in de energie-economie het Rebound Effect genoemd.
Stanley Jevons beweerde reeds in 1865 dat efficiëntie energie betaalbaarder maakt, vandaar: het is een volstrekte begripsverwarring te veronderstellen dat het zuinig gebruik van brandstof gelijk staat met een geringer verbruik. Na hem noemen velen het rebound effect nog steeds de paradox van Jevons, en het idee dat efficiëntie tot een groter energieverbruik leidt, is inderdaad paradoxaal. Deze paradox is echter nog steeds niet opgehelderd, omdat de meeste wetenschappelijke inspanningen zijn gericht op het meten in plaats van op het begrijpen ervan. De beroemde epistemoloog Gregory Bateson waarschuwde eens dat de grote fout van de wetenschap is dat zij de Pleroma – het onduidelijke, maar meetbare – verwart met de Creatura, het domein dat beheerst wordt door onderscheidingen en verschillen. Zijn les was dat er geen informatie is zonder energie, maar als we alleen energie gebruiken om informatie te begrijpen, verliezen we de essentie ervan, namelijk het scheppen van verschil.
Recentelijk hebben enkele prominente geleerden gepleit voor de noodzaak van het verkennen van nieuwe horizonnen om het rebound effect te bestuderen. Sommigen denken bijvoorbeeld aan het bestaan van een grensrebound die moet worden onderzocht; anderen aan een structurele rebound. De grensverleggende rebound wijst op de zich uitbreidende grenzen van nieuwe producten en processen – zoals bijvoorbeeld de opkomst van zelfrijdende auto’s en robotisering, die door de steeds hogere efficiëntie bij de omzetting van energie voor het publiek toegankelijk worden, terwijl bij de structurele rebound de systeemgrenzen niet veranderen, maar het de verbindingen en hun topologie zijn die door de efficiëntie worden gewijzigd. Hoewel de concepten van structurele rebound en frontier rebound ver uit elkaar lijken te liggen, omdat in het ene geval de verandering plaatsvindt aan de grens van het systeem en in het andere geval binnen het systeem, komen zij weer met elkaar overeen in het concept van complexiteitsverandering, dat zowel de invoering van een nieuw, complexer apparaat als een complexere structuur van relaties omvat. Aan de ene kant is er de energie en de materie, of het Pleroma, die het systeem voeden; aan de andere kant is er de complexiteit van het economisch systeem en de maatschappij, de Creatura.
Dit onderzoeksthema verwelkomt wetenschappers uit verschillende disciplines – sociale wetenschappers, ingenieurs, economen, energiewetenschappers, enzovoort – om hun onconventionele bijdrage te leveren op het gebied van de studie van het rebound effect, hetzij:
1) door een interdisciplinaire aanpak, met een nieuw modelleerkader/benadering/metriek;
2) door een aspect/type van rebound te onderzoeken dat nieuw is of onderbelicht in de literatuur (zoals: structurele rebound, frontier rebound, power rebound, substitutie rebound enz.),
3) door de rebound aan te pakken in relatie tot de te nemen beleidsmaatregelen, de stand van zaken in het publieke en gespecialiseerde discours over het onderwerp,
4) door de belangrijke vraag aan te pakken hoe het bewustzijn van dit fenomeen onder wetenschappers, praktijkmensen en burgers kan worden vergroot.
Afbeelding “Aqua n.3″2007 © Giacomo Costa, courtesy Guidi & Schoen Arte Contemporanea, Genova

Trefwoorden:Rebound Effect, Complexiteit, Interdisciplinair Onderzoek, Energiemodellering, Jevons’ Paradox

Belangrijke opmerking: Alle bijdragen aan dit onderzoeksthema moeten vallen binnen het kader van de sectie en het tijdschrift waarbij ze worden ingediend, zoals gedefinieerd in hun taakomschrijving. Frontiers behoudt zich het recht voor om manuscripten die buiten het bestek van de sectie of het tijdschrift vallen, in elk stadium van de peer review naar een geschiktere sectie of tijdschrift te verwijzen.