De Muisca (of Chibcha) beschaving bloeide in het oude Colombia tussen 600 en 1600 CE. Hun grondgebied omvatte wat nu Bogotá en omgeving is en zij zijn blijvend beroemd geworden als de oorsprong van de El Dorado legende. De Muisca hebben ook een belangrijke artistieke erfenis nagelaten in hun voortreffelijke goudwerk, waarvan een groot deel ongeëvenaard is door enige andere cultuur van het Amerikaanse continent.

Samenleving & Religie

De Muisca leefden in verspreide nederzettingen verspreid over de valleien van de hoge Andes-vlakten in het oosten van het huidige Colombia. Belangrijke jaarlijkse ceremonies in verband met religie, landbouw en de heersende elite hielpen deze verschillende gemeenschappen te verenigen. Wij weten dat bij dergelijke ceremonies grote aantallen deelnemers betrokken waren en dat er werd gezongen, wierook gebrand en muziek gespeeld met trompetten, trommels, ratels, bellen en ocarina’s (bolvormige keramische fluiten). De gemeenschappen waren ook door handel met elkaar verbonden en er was zelfs een beweging van bekwame ambachtslieden, vooral goudsmeden, tussen Muisca steden.

Gesticht door de legendarische figuur van Bochica, die uit het oosten kwam en moraal, wetten en ambachten onderwees, werden de Muisca geregeerd door stamhoofden bijgestaan door spirituele leiders. De Muisca beheersten en verdedigden hun gebied met wapens als knuppels, speerwerpers, pijlen en lansen. De krijgers hadden ook beschermende helmen, gepantserde borstplaten en schilden. De Muisca namen trofeeën van hun verslagen vijanden en soms offerden zij gevangenen om hun goden gunstig te stemmen. De oorlogsvoering was echter sterk geritualiseerd en waarschijnlijk kleinschalig. Er is bijvoorbeeld voldoende bewijs dat goederen zoals goud, schelpen, veren, dierenhuiden, tabak, zout, cocabladeren en andere voedingsmiddelen werden verhandeld met naburige Colombiaanse culturen zoals de Tolima en de Quimbaya. Kostbare goederen waren voorbehouden aan de Muisca elite, evenals de jacht en vlees.

De Muisca verafgoodden de zon en hadden ook een speciale verering voor heilige voorwerpen en plaatsen zoals bepaalde rotsen, grotten, rivieren en meren. Op deze plaatsen lieten zij offerandes achter (tunjos), omdat deze werden beschouwd als een poort naar andere werelden. De belangrijkste Muisca-goden waren Zue, de zonnegod, en Chie, de maangodin. We kennen ook Chibchacum, de beschermgod van metaalbewerkers en kooplieden. De meest voorkomende offergaven aan de goden waren levensmiddelen en de typische tunjo van slangen en platte mannen-, vrouwen- en dierenfiguren in goudlegering die op heilige plaatsen werden geplaatst. Leden van de elite konden ook op dergelijke religieus belangrijke plaatsen worden begraven, eerst gedroogd en dan in vele lagen fijn textiel gewikkeld, en tenslotte in een tombe geplaatst, gezeten op hun ambtstoel, een klein krukje of tianga, en omringd door de kostbare goederen die zij in hun leven hadden genoten.

El Dorado

De Muisca zijn tegenwoordig het beroemdst om de legende van El Dorado of ‘De Vergulde’. Bij een Muisca-ceremonie die bij het Guatavita-meer werd gehouden, en die slechts één van vele soorten was, werd een heerser in goudstof gehuld en vervolgens op een vlot naar het midden van het meer geroeid, waar hij in het water sprong als een rituele zuivering en vernieuwing. Muisca onderdanen gooiden ook kostbare voorwerpen in het meer tijdens de ceremonie, niet alleen goud maar ook smaragden.

Teken in op onze wekelijkse email nieuwsbrief!

De Spanjaarden, bij het horen van dit verhaal, lieten hun verbeelding en lust voor goud de grenzen van de werkelijkheid overschrijden en al snel ontstond een legende over een prachtige stad gebouwd met goud. Aangezien de stad natuurlijk nooit heeft bestaan, is zij nooit gevonden en zelfs het meer heeft koppig geweigerd zijn geheimen prijs te geven, ondanks verschillende kostbare pogingen in de loop der eeuwen.

Muisca-kunst

Figuren in Muisca-kunst zijn vaak transformerend, bijvoorbeeld een man met elementen van een vogel die de hallucinerende visioenen van sjamanen kunnen voorstellen, opgewekt door de consumptie van cocabladeren of yopo (gemalen zaden). Dieren zoals vleermuizen, katachtigen, slangen, alligators en amfibieën waren ook populaire onderwerpen. De Muisca beperkten hun artistieke produktie niet tot goud, maar vervaardigden ook fijn textiel van wol of katoen, dat ook beschilderd kon worden.

Typische Muisca-ontwerpen omvatten spiralen en andere geometrische, in elkaar grijpende vormen. Ook werd keramiek (waaronder kleifiguren) en gebeeldhouwde halfedelstenen vervaardigd. De Muisca-vrouwen waren niet alleen bekwaam in het weven van stoffen, maar waren ook bedreven in het vlechten van manden en het maken van veren. De meeste voorbeelden zijn ontdekt in graftombes en ontsnapten zo aan de gierigheid van de Europese indringers in het begin van de 16e eeuw CE en latere grafrovers.

Voor de Muisca, was goud het materiaal bij uitstek omdat het werd gewaardeerd om zijn glanzende en transformerende eigenschappen en zijn associatie met de zon. Het werd niet gebruikt als betaalmiddel, maar eerder als een artistiek medium. Goud werd gedolven uit blootgelegde aders en gepeld uit bergrivieren. Goud en zijn legering tumbaga (een mengsel van goud en koper met sporen van zilver) werden gebruikt om tunjos te maken, zoals figuren en maskers, coca containers (poporos) met kalk dompelaars, en ook exquise sieraden – typisch pectorals, oorbellen, en neus studs. De goudsmeden van de Muisca gebruikten een breed scala van technieken in hun werk, zoals verloren-was gieten, depletie vergulden, wat een tweekleurige afwerking geeft, repoussè, solderen, granuleren, en filigraan. Goud werd ook in dunne platen gemaakt door te hameren op ronde stenen aambeelden of gebeeldhouwde stenen mallen met behulp van een ovale hamer van steen of metaal.

Misschien wel een van de mooiste Muisca-stukken, en een solide bewijs van de El Dorado-ceremonie, is een vlot van goudlegering waarop figuren staan, waarvan er een groter is en, die een hoofdtooi draagt, ongetwijfeld de ‘Vergulde’ is. Het werd ontdekt in een grot in de buurt van Bogotá en was een tunjo. Het stuk is 10 x 20 cm groot en de hoofdfiguur is 10 cm hoog. Het bevindt zich nu, samen met veel van de beste overgebleven Muisca-stukken, in het Museo del Oro van de Banco de la República, Bogotá, Colombia.