Microcefalie is een neonatale misvorming die wordt gekenmerkt door een hoofd dat veel kleiner is dan dat van andere kinderen van dezelfde leeftijd en hetzelfde geslacht. Wanneer dit gepaard gaat met een slechte groei van de hersenen, kunnen kinderen invaliderende ontwikkelingsproblemen krijgen. Microcefalie kan mild of ernstig zijn.

Grootheid van het probleem

Microcefalie is zeldzaam. Schattingen van de incidentie lopen sterk uiteen als gevolg van verschillen in definities en tussen populaties. Hoewel het nog niet bewezen is, bestuderen onderzoekers het mogelijke verband tussen de recente toename van gevallen van microcefalie en besmetting met het Zika-virus.

Diagnose

Prenatale diagnose kan soms worden gesteld door foetale echografie. De kans hierop is het grootst wanneer de echografie aan het eind van het tweede trimester (rond 28 weken) of in het derde trimester van de zwangerschap wordt uitgevoerd. De diagnose wordt vaak bij de geboorte of later gesteld.

De hoofdomtrek moet in de eerste 24 uur van het leven worden gemeten en vergeleken met de WHO-groeinormen. Bij de interpretatie van de meetresultaten moet rekening worden gehouden met de zwangerschapsduur, het gewicht en de lengte van het kind. Vermoedelijke gevallen moeten door een kinderarts worden onderzocht en tijdens de vroege kinderjaren radiologische hersenscans en maandelijkse metingen van de hoofdomtrek ondergaan, waarbij de resultaten worden vergeleken met de groeinormen. De arts moet ook testen op bekende oorzaken van microcefalie.

Oorzaken van microcefalie

De mogelijke oorzaken van microcefalie zijn talrijk, maar kunnen vaak niet worden vastgesteld. De meest voorkomende zijn:

• intra-uteriene infecties: toxoplasmose (veroorzaakt door een parasiet die aanwezig is in ondergekookt vlees), rodehond, herpes, syfilis, cytomegalovirus en HIV;
• blootstelling aan giftige chemicaliën: blootstelling van de moeder aan straling of zware metalen zoals arsenicum en kwik, en alcohol- en tabaksgebruik;
• genetische afwijkingen, zoals het syndroom van Down, en
• superlange ondervoeding tijdens het foetale leven.

Tekenen en symptomen

Veel kinderen met microcefalie hebben bij de geboorte geen andere symptomen, maar krijgen later epilepsie, cerebrale parese, invaliderende leerstoornissen, gehoorverlies en visuele problemen. Sommige kinderen met microcefalie ontwikkelen zich normaal.

Behandeling en verzorging

Er is geen specifieke behandeling voor microcefalie. Het is belangrijk dat getroffen kinderen door een multidisciplinair team worden gevolgd. Vroege interventies met stimulerings- en spelprogramma’s kunnen een positieve invloed hebben op de ontwikkeling. Gezinsbegeleiding en steun aan de ouders zijn ook uiterst belangrijk.

WHO-respons

Sinds medio 2015 werkt de WHO nauw samen met de getroffen landen in Noord- en Zuid-Amerika aan het onderzoek naar en de reactie op de uitbraak.

Het Global Strategic Response Framework en het Joint Operations Plan beschrijven de acties die door de WHO en partners worden ondernomen om te reageren op de uitbraak van het Zika-virus en de mogelijke complicaties daarvan:

• Nauwe samenwerking met de getroffen landen bij het onderzoek naar en de reactie op de uitbraak van het Zika-virus en de ongewone toename van het aantal gevallen van microcefalie.
• Samenwerking met gemeenschappen om te communiceren over de risico’s van de ziekte van Zika en hoe zij zich kunnen beschermen.
• Gidsen over de mogelijke gevolgen voor en mitigatie van vrouwen in de vruchtbare leeftijd en zwangere vrouwen en gezinnen die getroffen worden door het Zika-virus.
• Hulpverlening aan getroffen landen om de zorg voor zwangere vrouwen en gezinnen van baby’s die met microcefalie zijn geboren, te versterken.
• Onderzoek naar de toegenomen melding van gevallen van microcefalie en het mogelijke verband met besmetting met het Zika-virus, met medewerking van deskundigen en partners.