Michelangelo, David, 1501-1504, marmer

David is een van Michelangelo’s meest herkenbare werken, en is een van de meest herkenbare standbeelden in de hele kunstwereld geworden. Met een hoogte van 13’5″ is de twee keer levensgrote David afgebeeld, geduldig wachtend op de strijd, voorbereid met een katapult in de ene hand en een steen in de andere. De twintiger Michelangelo maakte de David nadat hij eind jaren 1490 al de Piëta in Rome had gemaakt en in 1501 naar Florence was teruggekeerd. De kennis van zijn talent als beeldhouwer was dus groeiende, en zijn carrière kwam in een stroomversnelling toen hij de opdracht kreeg om de bijbelse David te houwen voor de buitenkant van de Dom van Florence. Omdat het beeld hoog in de kerk moest komen te staan, moest het groot genoeg zijn om van onderaf te kunnen worden gezien. Vandaag de dag bevindt het zich niet buiten de kathedraal, maar in de comfortabele beslotenheid van het Accademia Museum in Florence.

Het marmeren blok dat Michelangelo gebruikte was oorspronkelijk opgegraven voor een beeld dat in 1464 door een andere beeldhouwer zou worden gebeeldhouwd, maar het blok was niet volledig uitgehouwen. Toen Michelangelo in 1501 zijn opdracht kreeg, stond hij voor de uitdaging het blok te gebruiken dat al tot op zekere hoogte bewerkt was. Hij moest werken met wat hij kreeg, en in dit geval betekende dat dat de figuur die hij kerfde niet buiten het blok marmer mocht uitsteken.

De David die we hier te zien krijgen is een naakte man met een zeer gespierde lichaamsbouw. Zijn aderen zijn zichtbaar in zijn armen en handen als hij de stenen met de ene hand vasthoudt en de katapult in de andere. Zijn handen en zijn hoofd lijken onevenredig groot voor zijn lichaam, mogelijk omdat ze visueel belangrijker werden geacht voor de toeschouwers die het beeld hoog aan de buitenkant van de kathedraal zouden zien. Ook zijn linkerbeen, dat de rotsachtige basis waarop hij staat omarmt, lijkt een beetje te lang voor zijn lichaam. Het accentueert de lijn van dit been, dat een essentieel onderdeel vormt van Davids contrapposto-houding. Net als de oude Hellenistische en Romeinse beeldhouwers, die meesters waren in het overtuigend weergeven van de menselijke anatomie, heeft Michelangelo David zo afgebeeld dat zijn lichaam reageert op de houding waarin hij staat. Davids gewicht is op zijn rechterbeen geplaatst terwijl zijn linkerbeen in rust is. Hierdoor zijn zijn heupen verschoven en is de ene kant hoger dan de andere. Hierdoor zijn Davids ruggengraat en middendeel licht gebogen en zakt zijn rechterschouder iets onder zijn linkerschouder.

Donatello, David, ca. 1440-1460, brons

Vergeleken met Donatello’s bronzen David, ook in Florence gemaakt – zij het een halve eeuw eerder – zien we een aantal verleidelijke overeenkomsten en verschillen. Beide zijn heldhaftige naakten, staand in contrapposto, hoewel Donatello zijn figuur kleedde met laarzen en een hoed. In tegenstelling tot de half-dode jongen die Donatello creëerde, presenteerde Michelangelo David als een sterke en zelfverzekerde man, ontdaan van alle andere voorwerpen die met het bijbelse verhaal worden geassocieerd, zoals het hoofd van Goliath of het zwaard. In plaats daarvan staat David alleen met alleen zijn katapult en stenen bijna verborgen op zijn persoon. De schaal is ook een belangrijke overweging, want Donatello’s David is minder dan half zo hoog als die van Michelangelo. In feite toont Michelangelo ons David in reusachtige vorm, wat ironisch is aangezien zijn vijand een reus is. De kolossale afmetingen zijn significant omdat het de eerste keer was dat een naaktbeeld op grote schaal werd gemaakt in de Renaissance sinds de oudheid. Maar misschien nog opvallender is het tijdstip in het verhaal waarop we David zien zoals afgebeeld door Donatello en Michelangelo. De vroegere beeldhouwer toont ons David nadat het gevecht al heeft plaatsgevonden en nadat hij de overwinning in de strijd heeft behaald. Niet zo bij de laatste. In plaats daarvan toont Michelangelo ons David voordat hij in gevecht is, en voordat de overwinning is behaald. Deze anticipatie op de actie komt tot uiting in het gezicht van Michelangelo’s David, dat een intense concentratie en een gegroefd voorhoofd uitstraalt terwijl hij in de verte staart. Het is eerder een figuur die op de toekomst is gericht dan een die het verleden overpeinst.

Detail van het gezicht van Michelangelo’s David.

Nadat hij voltooid was, werd Michelangelo’s David een burgerlijk symbool voor Florence, ook al was het uiteindelijk een religieus beeldhouwwerk. Het begin van 1500 was een tijd van onrust tussen de stad en haar voormalige heersende familie, de Medici. De Medici werden nu gezien als agressors of tirannen en waren uit Florence verdreven. De Florentijnen adopteerden de David als een symbool van hun eigen strijd tegen de Medici, en in 1504 besloten zij dat Michelangelo’s creatie te mooi was om hoog in de kathedraal te plaatsen. In plaats daarvan plaatsten ze het op een veel toegankelijker plaats in de buurt van het Palazzo della Signoria, het centrale plein van de stad.

Verder lezen

David: Vijfhonderd jaar

, door Antonio Paolucci