Kronosaurus queenslandicus – credit Ms Lisa Wallace.
Etymologie
De geslachtsnaam Kronosaurus, wat ‘Kronos-hagedis’ betekent, werd genoemd naar de Griekse titaan Kronos. Kronos beging vele wrede daden, waaronder het opeten van zijn eigen kinderen en het castreren van zijn vader Uranus. De soortnaam queenslandicus is genoemd naar Queensland, waar het type-exemplaar werd ontdekt.
Relaties
Kronosaurus queenslandicus behoort tot een uitgestorven groep van zeereptielen die bekend staan als de Plesiosauria, in de volksmond plesiosauriërs genoemd. Met meer dan 100 erkende genera uit de hele wereld, hadden de meeste plesiosauria over het algemeen een korte of lange nek, een breed lichaam, vier flippers en korte staarten. De eerste plesiosauriërs ontwikkelden zich meer dan 205 miljoen jaar geleden in het Laat-Trias, waarbij verschillende vormen diversifieerden in het Jura en het Krijt. De laatst bekende plesiosaurussen stierven uit tijdens een massale uitsterving aan het eind van het Laat-Krijt, 65 miljoen jaar geleden.
Binnen de Plesiosauria behoort Kronosaurus tot een groep die bekend staat als de Pliosauridae. Pliosauriërs zoals Kronosaurus, die lange koppen, grote tanden, korte nekken en grote lichamen hadden, worden over het algemeen tot de Thalassophonea (Grieks voor “zeeslachter”) gerekend. Leden van de Thalassophonea waren de dominante roofdieren van mariene milieus gedurende het Midden Jura tot het begin van het Laat Krijt.
Kronosaurus is een lid van de Brachaucheninae, de dominante groep thalassophonea die tot in het Krijt overleefde. Uit het Vroeg-Krijt omvat de Brachaucheninae de primitieve vorm Makhaira uit Rusland, ‘Brachauchenius’ sp., ‘Kronosaurus’ boyacensis uit Colombia en Kronosaurus queenslandicus uit Australië. Uit het Laat-Krijt omvat de Brachaucheninae Polyptychodon interruptus uit meerdere Europese landen, P. hudsoni uit de VS, Megacephalosaurus eulerti uit de VS en Brachauchenius lucasi uit de VS en Marokko. Het verdwijnen van de Brachaucheninae uit het fossielenbestand valt samen met de opkomst van grote roofzuchtige mosasauriërs.
Hoewel de naaste verwant van Kronosaurus queenslandicus ‘Kronosaurus’ boyacensis lijkt te zijn, zijn er een aantal significante verschillen tussen de twee vormen (b.v. aantal premaxillaire tanden, verhouding humerus/femurlengte, aantal wervels, enz.) De herziening van dergelijke kenmerken is nodig om te bepalen of ‘Kronosaurus’ boyacensis in een afzonderlijk genus thuishoort.
Links: reconstructie van de schedel van Kronosaurus queenslandicus (gewijzigd uit McHenry 2009). Rechts: reconstructie van de schedel van ‘Kronosaurus’ boyacensis (gemodificeerd uit Hampe 1992).
Ontdekkingen
Vergeleken met de overblijfselen van andere grote gewervelde dieren uit de Eromangazee, zijn fossielen van Kronosaurus queenslandicus betrekkelijk zeldzaam. Meer dan een dozijn substantiële skeletspecimens zijn bekend uit Richmond, Hughenden, Julia Creek en Boulia. Elders in Queensland, New South Wales en South Australia is geïsoleerd of fragmentarisch materiaal gevonden.
De eerste resten van Kronosaurus queenslandicus die werden ontdekt was het holotype specimen – een fragment van een mandibulaire symfyse die in 1899 door de heer Andrew Crombie werd verzameld op een onbekende vindplaats nabij Hughenden. Deze nieuwe vorm werd in 1924 beschreven door de heer Heber Longman, die terecht verwantschap constateerde tussen Kronosaurus en pliosaurussen van het noordelijk halfrond.
Het beroemdste exemplaar van Kronosaurus queenslandicus werd misschien wel ontdekt door de heer Ralph Thomas in 1926 in Army Downs Station bij Richmond. Dit specimen, bestaande uit delen van de schedel, de wervelkolom, de beenderen van de gordel en de ledematen, werd in 1931-32 door de Amerikaan William E. Schevill verzameld in het Museum of Comparative Zoology van de Harvard University. De kalksteen die het specimen omhulde, werd met dynamiet in hanteerbare stukken geblazen en naar de Harvard Universiteit verscheept. Het prepareren van de zwaar verweerde botten nam meer dan 25 jaar in beslag en werd met gips bekleed om het specimen beter tot zijn recht te laten komen. Een grote sagittale kam werd toegevoegd aan de top van de schedel, waarvan nu bekend is dat deze onnauwkeurig is. Door deze veranderingen kreeg het specimen de bijnaam ‘Plasterosaurus’. Aan de wervelkolom werden verschillende kunstmatige ruggengraten toegevoegd, waardoor de lengte van het specimen van ongeveer 10,5 meter tot 12,8 meter toenam. Deze meer realistische grootte plaatst ‘Plasterosaurus’ nog steeds als een van de grootste bekende exemplaren van Kronosaurus die tot op heden zijn gevonden.
Een ander groot Kronosaurus-exemplaar werd in 1978 gevonden door de heer Marlin Entriken in Toronto Park Station bij Richmond. Het specimen, verzameld door Dr Alan Bartholomai voor het Queensland Museum, bevindt zich momenteel in Kronosaurus Korner. Het gearticuleerde skelet vertegenwoordigt het meest complete exemplaar van Kronosaurus queenslandicus dat in Australië te zien is.
De best bewaarde onderkaken van Kronosaurus queenslandicus werden in 2014 ontdekt door de heer Robert Hacon op Euraba Station in de buurt van Nelia. De heer Hacon merkte dat delen van de onderkaken op de grond lagen terwijl hij stekelige acacia’s aan het vergiftigen was. Hij legde de rest van het exemplaar bloot door met een lader lagen grond weg te schrapen. Het exemplaar is te zien in Kronosaurus Korner, samen met diverse andere Kronosaurus-specimens.
Links naar rechts: De heer Robert Hacon die delen van de Euraba Kronosaurus ontdekt; die met een lader meer van het specimen blootlegt; en die met het specimen bij Kronosaurus Korner zit.
Geologie
De meeste specimens van Kronosaurus queenslandicus zijn ontdekt in eenheden binnen de Rolling Downs Group van Outback Queensland. Daartoe behoort materiaal uit het Laat-Aptische Doncaster Lid van de Wallumbilla Formatie en het Laat-Albische Toolebuc Formatie en Allaru Mudstone. Dr. Ralph Molnar suggereerde dat Kronosaurus-materiaal uit het Doncaster Lid (circa 115 miljoen jaar geleden) een andere soort zou kunnen vertegenwoordigen dan specimens uit de Toolebuc Formatie (circa 100 miljoen jaar geleden). Dr. Colin McHenry suggereerde echter dat taphonomie verantwoordelijk zou kunnen zijn voor verschillen tussen deze specimens
Beschrijving
Gebaseerd op onderzoek van Dr. Colin McHenry, was Kronosaurus queenslandicus een relatief grote pliosaurus, die ongeveer 10-11 meter lang was en 11.000 kilo woog. In vergelijking met andere thalassofone pliosauriërs, zou hij in grootte overtroffen zijn door sommige soorten Pliosaurussen. Typisch voor andere thalassophonea, heeft Kronosaurus een grote kop met langgerekte kaken. De grootste geregistreerde Kronosaurusschedel meet 2,2 meter in lengte met een onderkaak die 2,7 meter lang is. De geschatte bijtkrachten voor de schedel van Kronosaurus zijn rces voor de schedel van Kronosaurus een vorm van kleine vin. tot 30.000 newton – ongeveer tweemaal zo krachtig als een grote zoutwaterkrokodil. Simulaties suggereren dat Kronosaurus in staat was tot eenvoudig ‘open en dicht’ bijten, maar slecht geschikt was voor het verdraaien van prooien.
De tanden van Kronosaurus zijn anisodont – ongelijk van vorm en grootte over de kaken. Enorme fang-achtige tanden in de bovenkaak kunnen tot 30 cm meten van de kroontoppen tot de onderkant van de wortels. De tanden zijn meestal conisch (kegelvormig) van vorm, hoewel sommige exemplaren naar de top toe licht gebogen zijn. De oppervlakken missen carinae (scherpe randen) en zijn rond de omtrek bedekt met prominente longitudinale ribbels. Sommige Kronosaurus-tanden vertonen slijtage door het eten van harde voorwerpen of het wrijven tegen andere tanden.
De hals van Kronosaurus is kort maar was relatief flexibel, wellicht een aanpassing voor de jacht op kleine ontwijkende prooien. Het compacte lichaam is fusiform, taps toelopend naar beide uiteinden en gestroomlijnd van vorm. Gastralia (buikribben) die de maag ondersteunen, zouden het lichaam stevig hebben gehouden. Het is onbekend of de relatief kleine staart een vorm van een kleine vin had, zoals voor sommige plesiosaurussen wordt verondersteld.
Vier sterke, peddelachtige ledematen zouden Kronosaurus door het water hebben voortbewogen. De voorste ledematen werden overvleugeld door de achterste ledematen, die een diameter van ongeveer twee meter konden hebben.
Links naar rechts: Kronosaurustand gevonden door de heer Mike D’Arcy; gebroken Kronosaurustand met een afgesleten punt gevonden door Dr. Tim Holland; en een doorsnede van de onderkaak van de Kronosaurus gevonden door de heer Robert Hacon.
Palaeobiologie
Kronosaurus queenslandicus was een roofdier met een gevarieerd dieet. De gefossiliseerde maaginhoud van sommige exemplaren bevat botten van andere zeereptielen, zoals kleine zeeschildpadden en elasmosauriden. Er zijn ook wervels van haaien bewaard gebleven bij een Kronosaurus-specimen, wat mogelijk wijst op een roofdier-prooi relatie. Het is waarschijnlijk dat Kronosaurus ook kleinere prooidieren at, zoals teleostvissen en koppotigen.
Bijtsporen van Kronosaurus zijn ook aanwezig op verschillende fossielen uit de Rolling Downs Groep. Mogelijke tandafdrukken zijn gerapporteerd op de gladii van de inktvisachtige Boreopeltis soniae, terwijl het holotype specimen van Eromangasaurus ook verbrijzelingen en perforaties vertoont van een waarschijnlijke beet van Kronosaurus. De botten van sommige sub-adulte specimens van Kronosaurus queenslandicus vertonen mogelijke bijtsporen van hun eigen soort – mogelijk bewijs van intraspecifieke agressie of kannibalisme.
Sommige Kronosaurus-specimens bevatten gastrolieten (afgeronde stenen) in de maagstreek. Deze stenen kunnen zijn ingeslikt om het drijfvermogen te controleren of om voedsel in het spijsverteringsstelsel te verwerken (Kronosaurus had geen tanden waarmee hij zijn voedsel in kleine stukjes kon kauwen). Het is ook mogelijk dat gastrolieten per ongeluk van de zeebodem werden ingeslikt terwijl Kronosaurus probeerde zich te voeden met andere dieren.
Gebaseerd op bewijsmateriaal van andere plesiosaurussen, zou Kronosaurus onder water levende jongen ter wereld hebben gebracht. Baby Kronosaurus zou zijn gebaard met het hoofd eerst om verdrinking te voorkomen alvorens te zwemmen naar de oppervlakte om te ademen. Vergelijkbaar met moderne walvissen was Kronosaurus aangepast aan het leven op zee en zou hij onder zijn eigen gewicht geïmmobiliseerd worden als hij zou stranden.
Fischer, V., Arkhangelsky, M. S., Stenshin, I. M., Uspensky, G. N., Zverkov, N. G. and Benson, R. B. J. 2015 Pecar microphagous adaptations in a new Cretaceous pliosaurid. Royal Society Open Science 2: 150552.
McHenry, C. R. 2009. ‘Devourer of the Gods’ The paleoecology of the Cretaceous pliosaur Kronosaurus queenslandicus. Doctoraal proefschrift, Universiteit van Newcastle.