Op 14 juli 1960, 26 jaar oud, arriveerde Jane Goodall in wat nu het Gombe National Park in Tanzania is, om haar baanbrekende onderzoek naar wilde chimpansees te beginnen. Kort daarna realiseerde ze zich dat als chimpansees in de toekomst zouden overleven, ze het beste voor hen kon opkomen, evenals voor de bossen en hun menselijke rentmeesters.

Nu, 60 jaar later, pleit de iconische wetenschapper, natuuronderzoeker en activist nog steeds hartstochtelijk voor het behoud van de natuurlijke wereld.

Goodall heeft een scharniermoment in haar leven beschreven toen ze van Gombe naar een conferentie in Chicago reisde. Ze zegt dat ze aankwam als onderzoeker en vertrok als activist.

“Ik hielp die conferentie samen te stellen,” zegt Goodall. “Het was de eerste keer dat chimpansee-onderzoekers van verschillende veldsites in Afrika bij elkaar kwamen, omdat er toen al zes andere veldsites waren. En het was vooral om te zien hoe chimpanseegedrag verschilde van omgeving tot omgeving of niet verschilde, al naar gelang het geval.”

Ze woonde een sessie bij over natuurbehoud en een andere over omstandigheden in gevangenschap, zoals medische onderzoekslaboratoria, en “het was een schok”, zegt ze.

“Ik ging als wetenschapper, ik vertrok als activist.”

“Ik wist dat er ontbossing was. Ik had geen idee van de omvang ervan,” legt ze uit. “Ik had geen idee van de snelheid waarmee het aantal chimpansees afnam. En ik had al helemaal geen idee van wat er in de medische onderzoekslaboratoria gebeurde. Dus vertrok ik als activist. Ik heb geen beslissing genomen. Ik ging als wetenschapper, ik vertrok als activist. Het eerste wat ik moest doen, was mezelf dwingen om die labo’s binnen te gaan, want je moet het met eigen ogen zien. En het is een lange strijd geweest, maar uiteindelijk, met de hulp van anderen, hebben we chimpansees uit het medisch onderzoek gekregen.”

Dr. Jane Goodall over haar werk met chimpansees, en de nieuwe documentaire ‘JANE’

In Afrika leerde ze over de benarde situatie waarin zo veel van de mensen leven die in en rond de chimpansee leefomgeving die ze bestudeerde, leven. In de jaren zestig en zeventig maakte Gombe deel uit van een grote equatoriale bosgordel die zich uitstrekte van westelijk Oost-Afrika tot de westkust van het continent.

“Toen ik er in 1990 overheen vloog, was het gewoon dit kleine eiland van bomen omgeven door volledig kale heuvels,” zegt Goodall. “Mensen die worstelden om te overleven – meer dan het land kon onderhouden; te arm om elders voedsel te kopen. Toen drong het tot me door: Als we hen niet helpen manieren te vinden om in hun levensonderhoud te voorzien zonder het milieu te vernietigen, dan kunnen we niet eens proberen de chimpansees te redden. Dat is waar we begonnen met ons Tacare-programma, dat is onze methode van gemeenschapsbehoud.”

Het Tacare-programma helpt zowel lokale gemeenschappen als natuurbehoud op verschillende manieren, zoals met behulp van microkrediet, gebaseerd op Muhammad Yunus’ Grameen Bank-model.

“De vrouwen – vooral de vrouwen – sluiten kleine leningen af voor hun eigen ecologisch duurzame projecten, zoals het krijgen van een paar kippen, het verkopen van de eieren, het hebben van boomkwekerijen, soms een iets groter project zoals een schaduwrijke koffieplantage of ananas, of iets dergelijks,” legt Goodall uit. “En omdat het niet alleen een subsidie is die ze krijgen, maar een lening, is het, als ze het terugbetalen – en dat doen ze – nu van hen. Ze hebben het met hun eigen harde werk gedaan. Het begon met 12 dorpen rond Gombe. Nu zijn het er 104 in het hele chimpanseegebied.”

De nobele doelstellingen van natuurbeschermers botsen vaak met lokale culturen, volgens een nieuw boek

Goodall’s jeugdprogramma, Roots & Shoots, is ook dramatisch gegroeid sinds ze het in 1991 lanceerde. Het programma groeide uit gesprekken die ze had met jonge mensen.

“Ik ontmoette jonge mensen die de hoop leken te hebben verloren,” zegt Goodall. “Ze vertelden me dat ze zich depressief of apathisch of boos voelden omdat we hun toekomst in gevaar hebben gebracht en dat ze er niets aan kunnen doen. Nou, we hebben hun toekomst in gevaar gebracht. In feite hebben we hem gestolen. Maar ik dacht niet dat het waar was dat ze er niets aan konden doen.”

Ze begon het programma met 12 middelbare scholieren die haar thuis bezochten in Dar es Salaam, de hoofdstad van Tanzania.

“Ieder van ons heeft elke dag een impact op de planeet, en we mogen kiezen wat voor impact we maken.”

“We besloten dat de belangrijkste boodschap zou zijn: Ieder van ons heeft elke dag een bepaalde impact op de planeet, en we mogen zelf kiezen wat voor impact we hebben”, legt Goodall uit. “En we besloten dat, omdat je in het regenwoud leert hoe alles met elkaar verbonden is en elke kleine soort een rol speelt – net als wij allemaal – elke groep voor zichzelf drie projecten zou kiezen: één om mensen te helpen, één om dieren te helpen, één om het milieu te helpen. En omdat ze zelf mogen kiezen, zijn ze gepassioneerd.”

Het programma is nu actief in meer dan 86 landen en telt honderdduizenden groepen, met leden op de kleuterschool, aan de universiteit en alles daartussenin. Het succes is gebaseerd op het inzicht dat “veel belangrijker dan onze nationaliteit, onze taal, onze cultuur, onze religie, de kleur van onze huid, onze voedselvoorkeuren – belangrijker dan dat alles – het feit is dat we één menselijke familie zijn,” zegt Goodall. “Ons bloed is hetzelfde als we onszelf pijn doen, onze tranen zijn hetzelfde, onze lach is hetzelfde en dat is iets wat we vandaag de dag zo hard nodig hebben.”

De COVID-19 pandemie heeft alleen maar benadrukt dat mensen collectief actie moeten ondernemen tegen alles van fabriekslandbouw tot de handel in wilde dieren, zegt Goodall.

“e hebben deze hele pandemie over onszelf afgeroepen,” zegt ze. “De wetenschappers die deze zoönotische ziekten bestuderen – de ziekten die van een dier op een mens overspringen – vertellen ons al heel lang dat deze pandemie eraan zat te komen en het zal niet de laatste zijn, en het is volledig te wijten aan ons gebrek aan respect voor dieren en de natuurlijke wereld.”

Related: De nieuwste bedreiging voor gorillabehoud: COVID-19 van toeristen

“We kappen de bossen, we duwen dieren in nauwer contact met mensen, dieren worden verhandeld, en veel van hen uit verschillende delen van Azië en zelfs uit Afrika komen terecht op de wildvleesmarkten in Azië in vreselijke, onhygiënische omstandigheden. … Dus het is onze schuld. Het is ons gebrek aan respect,” vervolgt ze. “Hier zijn wij, het meest intellectuele schepsel dat ooit op de planeet heeft rondgelopen, dus hoe komt het dat we ons enige thuis vernietigen?”

Goodall gelooft dat we uit deze pandemie zullen komen, zoals we uit eerdere zijn gekomen, zoals de Zwarte Dood, en dan zullen we de “echte existentiële crisis van onze tijd,” die klimaatverandering is, moeten confronteren.

“Het was Mahatma Gandhi die zei: ‘De planeet kan voorzien in de menselijke behoefte, maar niet in de menselijke hebzucht,'” zegt Goodall. “We zijn erg hebzuchtig geworden omdat we steeds materialistischer zijn geworden en steeds minder een spirituele band hebben met de natuurlijke wereld. … Als we allemaal elke dag ethische keuzes maken, als we vragen naar de gevolgen van de keuzes die we maken – Waar komt het vandaan? Is het schadelijk voor het milieu? Was het wreed voor dieren? – dan zal dat een groot verschil maken.”

Goodall heeft ook vertrouwen in de veerkracht van de natuur. Er zijn geen kale heuvels meer rond Gombe, merkt ze op. “De bomen zijn terug. Laat het land, geef het een kans, de natuur herwint. Dieren die op het punt van uitsterven staan, kunnen een nieuwe kans krijgen.”

En dan is er nog de ontembare menselijke geest, voegt Goodall toe – de mensen die niet opgeven, zij die aanpakken wat onmogelijk lijkt. Zij is duidelijk een van hen.

Ze blijft doorgaan, zegt ze, en reist wel 300 dagen per jaar, omdat ze hartstochtelijk geeft om het milieu, om dieren, om kinderen – en omdat ze koppig is.

“Denk je dat ik me door de Donald Trumps en Bolsonaros en dat soort mensen laat neerhalen en neerhouden,” vraagt ze. “Nee. Ik zal blijven vechten tot de dag dat ik sterf. Omdat ik gepassioneerd ben, en omdat ik geloof dat we nog tijd hebben. … alleen als we allemaal ons steentje bijdragen en samenkomen, kunnen we beginnen met het vertragen van de klimaatverandering en een deel van de schade die we hebben aangericht, genezen.”

Dit artikel is gebaseerd op een interview door Steve Curwood dat is uitgezonden op Living on Earth van PRX.