Hesiod

De Griekse dichter Hesiod (ca. 700 v. Chr.) was de eerste didactische dichter in Europa en de eerste auteur van het Griekse vasteland van wie werken bewaard zijn gebleven. Zijn invloed op de latere literatuur was fundamenteel en verstrekkend.

De feiten over Hesiod zijn gehuld in mythen en de duisternis van de tijd; wat we met zekerheid over hem kunnen zeggen, komt uit zijn eigen geschriften. Zijn vader, een koopman “op de vlucht voor ellendige armoede”, emigreerde uit Cyme in Klein-Azië en werd boer in de buurt van de stad Ascra in Boeotië, waar Hesiod het grootste deel van zijn leven of zijn hele leven heeft gewoond. Hesiod bracht ongetwijfeld zijn eerste jaren door op het land van zijn vader. Hij zegt dat de Muzen aan hem verschenen toen hij schapen hoedde op de hellingen van de berg Helicon en hem opdroegen poëzie te schrijven, en het is waarschijnlijk dat hij de roeping van boer en dichter combineerde.

Na de dood van zijn vader was Hesiod verwikkeld in een bitter geschil met zijn broer Perses over de verdeling van het bezit. Volgens een latere legende verhuisde Hesiod van Ascra en werd hij in Oenoe in Locris vermoord omdat hij een meisje had verleid; hun kind zou de lyrische dichter Stesichorus zijn geweest. De dichter vertelt dat de enige keer dat hij de zee overstak was om deel te nemen aan een dichtwedstrijd bij de begrafenisspelen van Amphidamas in Chalcis (in Euboea).

De data van Hesiod’s leven zijn omstreden; sommige van de oude kroniekschrijvers maken van hem een tijdgenoot van Homerus; de meeste moderne critici dateren zijn activiteit niet lang na de Homerische epen maar vermoedelijk vóór 700 v. Chr.De titels van een aantal gedichten zijn tot ons gekomen onder de naam Hesiod; er zijn twee volledige werken bewaard gebleven, waarvan algemeen wordt aangenomen dat ze echt zijn.

Grootste werken

De Theogonie (Theogonia, of Genealogie van de Goden) is een lange (meer dan 1000 regels) verhalende beschrijving van de oorsprong van het universum en de goden. Beginnend met de oorspronkelijke Chaos (Leegte) en Gaia (Aarde), beschrijft Hesiod de schepping van de natuurlijke wereld en de generaties van de goden. Zijn verslag concentreert zich op de strijd tussen de generaties van goddelijke machten om de heerschappij over de wereld. Uranus (hemel), de oorspronkelijke kracht, wordt opgevolgd door zijn zoon, Kronos, die op instigatie van zijn moeder, Gaia, Uranus castreert. Kronos wordt op zijn beurt afgezet na een hevige strijd tussen de Olympische goden (de zonen en dochters van Kronos en Rhea), onder leiding van Zeus, en de Titanen (kinderen van Uranus en Gaia), onder leiding van Kronos. In de loop van het verhaal worden de geboorten van de goden, de grote en de kleine, de evolutie van de natuurlijke wereld, en het ontstaan van gepersonifieerde abstracties als Dood, Moeite en Strijd in detail beschreven.

Hoewel vele van de mythen die Hesiod verwerkt uiterst primitief en waarschijnlijk Oosters van oorsprong zijn, is de Theogonie een geslaagde poging om een rationele en samenhangende verklaring te geven van de vorming en het bestuur van het universum vanaf zijn oeroorsprong tot aan de uiteindelijke heerschappij over de kosmos door Zeus, “de vader van mensen en goden”. Van bijzonder belang in de Theogonie zijn de levendige beschrijving van de strijd tussen de goden en de Titanen en het verhaal van Prometheus, de Titaan, die Zeus trotseerde door het vuur voor de mens te stelen en voor straf gedoemd was om voor altijd aan een rots geketend te worden met een staak door zijn midden.

De Werken en Dagen (Erga Kai Hemerai), een ander lang gedicht (meer dan 800 regels), is veel persoonlijker van toon. Het is gericht aan Hesiod’s broer, Perses, die zich het grootste deel van hun erfenis had toegeëigend door middel van steekpenningen aan de plaatselijke “koningen” en het vervolgens had verkwanseld. Rond dit thema van vermaning aan zijn broer heeft Hesiod een didactisch gedicht gecomponeerd dat bestaat uit praktische adviezen aan boeren en zeelieden, stelregels (ook weer overwegend praktisch) over hoe men zich in de dagelijkse omgang met medemensen moet gedragen, morele en ethische voorschriften, en waarschuwingen aan het adres van de plaatselijke “koningen” om rechtschapenheid in acht te nemen in hun omgang met justitie. Een lang gedeelte aan het eind is een lijst van primitieve taboes, gevolgd door een catalogus van geluks- en ongeluksdagen. De authenticiteit van deze regels wordt betwijfeld, maar ze zijn kenmerkend voor de ongenuanceerde boerenopvatting.

De twee belangrijkste thema’s die Hesiod steeds weer laat klinken zijn de noodzaak voor alle mensen om rechtvaardig en eerlijk te zijn, omdat gerechtigheid komt van Zeus, die de overtreder zal straffen, en de formule dat succes afhangt van onophoudelijk hard werken. Als je rijkdom wenst, zegt hij, “werk dan met werk op werk”. De wereld die Hesiod beschrijft in de Werken en Dagen is niet de heroïsche arena van de Trojaanse oorlog, maar het moeilijke leven van de kleine boer. Hesiod’s visie is in wezen pessimistisch; Ascra, zijn thuis, is “slecht in de winter, ruw in de zomer, op geen enkel moment goed”; en in een beroemde passage beschrijft hij de vijf “tijdperken van de mens”. Vanaf het Gouden Tijdperk van de heerschappij van Kronos via het Zilveren, Bronzen en Koperen tijdperk van de helden, is de mensheid gedegenereerd; Hesiod bevindt zich in het IJzeren Tijdperk, waar niets anders is dan problemen en verdriet, arbeid en strijd. In de Werken en Dagen is ook het verhaal opgenomen van Pandora, de eerste vrouw. Volgens de mythe werd zij op bevel van Zeus geschapen als straf voor de mensen.

Andere werken

Een aantal andere gedichten, die in de oudheid aan Hesiod werden toegeschreven en nu algemeen worden toegeschreven aan de “Boeotiaanse” of “Hesiodische” school, zijn bekend door de titel of uit fragmentarische overblijfselen. Het belangrijkste van deze “kleine werken”, mogelijk van Hesiod zelf, was de Vrouwencatalogus, waarin de liefdes van de goden en hun nakomelingen lijken te zijn beschreven. Een aantal fragmenten is bewaard gebleven. Een langer fragment, genaamd het Schild van Herakles, dat waarschijnlijk niet van Hesiod is, verhaalt over de strijd tussen Herakles en de rover Kyknos. Een groot deel van dit omvangrijke (480 regels) fragment is gewijd aan een beschrijving van het schild van Herakles – een inferieure imitatie van de beroemde beschrijving in de Ilias van het schild van Achilles.

Zoals Homerus schreef Hesiod in het Ionische dialect en gebruikte hij de dactylische hexameter, de meter van de epische dichters; maar de verheven elegantie van de Homerische gedichten is vervangen door een eenvoudiger, meer aardse stijl. Delen van de Hesiodische gedichten zijn niet meer dan “catalogi” van namen en gebeurtenissen, maar vaak klinken zijn woorden met een welsprekendheid en overtuiging die een waar literair genie verraden. Hesiod was de eerste Europese dichter die in een persoonlijke sfeer sprak en de nadruk legde op sociale en morele ethiek. De Theogonie werd onmiddellijk aanvaard als het authentieke verslag van de Griekse kosmogonie, en het is vandaag de dag nog steeds een van de belangrijkste basisdocumenten voor de bestudering van de Griekse mythologie. Hesiod’s bedoeling was om te instrueren en te informeren, niet om te amuseren; daarom staat hij aan het hoofd van een lange rij leraren-dichters in de Westerse wereld.

Verder Lezen

Uitstekende kritische analyses van Hesiod’s geschriften staan in Werner Wilhelm Jaeger, Paideia: The Ideals of Greek Culture, vol. 1 (trans. 1939; 2d ed. 1945), en Friedrich Solmsen, Hesiod and Aeschylus (1949). Nuttig voor de algemene historische achtergrond en culturele interpretatie van de gedichten is Andrew Robert Burn, The World of Hesiod (1936; 2d ed. 1967). Zie ook Alfred Eckhard Zimmern, The Greek Commonwealth: Politics and Economics in Fifth-century Athens (1911; 5e herz. ed. 1931), en Chester G. Starr, The Origins of Greek Civilization (1961). □