In de latere jaren van zijn leven leed de grote 19e eeuwse Amerikaanse filosoof Ralph Waldo Emerson aan een steeds gebrekkiger geheugen. Als hem dingen ontschoten waren, klaagde hij over zijn “ondeugende geheugen”, zoals hij het noemde. Soms vergat Emerson de namen van verschillende voorwerpen. Om er dan toch over te kunnen spreken, verwees hij er op een omweg naar. Als hij bijvoorbeeld niet kon denken aan het woord “ploeg”, noemde hij het “het werktuig dat de grond bewerkt”. Nog belangrijker was het feit dat hij zich de namen niet kon herinneren van mensen die hem heel vertrouwd waren. Op de begrafenis van zijn vriend, de dichter Henry Wadsworth Longfellow, zei Emerson tegen iemand anders: “Die heer heeft een lieve, mooie ziel, maar ik ben zijn naam helemaal vergeten.”

Het verlies van geheugen is een trieste zaak. Het snijdt ons af van vervlogen tijden. Het ontneemt ons het gekoesterde residu van ervaringen uit het verleden. Het wist onze persoonlijke geschiedenis uit en laat ons onverklaarbare lege bladzijden. Nog niet zo lang geleden was ik op bezoek in het huis van een charmante oudere vrouw. Tijdens ons gesprek stopte zij af en toe en na een moment van stilte merkte zij op: “Ik ben vergeten wat ik wilde zeggen.” Nadat dit verschillende keren was gebeurd, bekende zij: “Het is zo vernederend dat je geheugen niet meer werkt.” Het is zeker jammer, ongemakkelijk en soms gênant om het niet meer te weten. Toch is zonder twijfel voor sommige mensen het falen van het geheugen grotendeels onvermijdelijk.

Dat is niet altijd het geval. Soms zijn we vergeetachtig omdat we verwaarlozen wat ons is voorgegaan en onoplettend worden voor hen die ons zijn voorgegaan. We richten al onze aandacht alleen op onze eigen tijd en plaats. We doen alsof het heden het enige is dat telt en het verleden iets armoedigs is dat veilig kan worden afgeworpen en achtergelaten als een versleten paar schoenen.

Hier staan we dan met Memorial Day voor de deur. Bij deze gelegenheid worden we opgeroepen om hen te gedenken en te respecteren die gestorven zijn, van wie de dagen voorbij zijn. Het verbaast ons niet dat veel mensen tijdens deze feestdag niet meer bij het verleden stilstaan dan op een andere dag. In ons tijdperk van steeds snellere veranderingen hebben wij niet de neiging naar het verleden te kijken om onze wijsheid te vinden. Wij beschouwen wat “geweest is” als grotendeels irrelevant voor wat nu is. De Ouden zijn niet onze modellen. Wij hechten weinig waarde aan tradities en overgeërfde gewoonten. En dus gaan onze gedachten op Memorial Day niet automatisch uit naar het verleden en naar de overledenen. De meeste mensen waarderen Memorial Day vooral omdat het een extra vrije dag is.

Het is niet mijn bedoeling een pleitbezorger te zijn voor een hernieuwde praktijk van Memorial Day. Deze feestdag is niet expliciet religieus. Het is seculier. Niettemin kan zij dienen om een waarde te bevorderen die in de Schriften wordt genoemd, namelijk het belang van gedenken. Een gebrek aan herinnering is niet alleen iets dat leidt tot persoonlijk ongemak of sociale verlegenheid. Het is een geestelijk gevaar. Een gebrek aan geheugen in die dingen die het belangrijkst zijn, leidt tot een gebrek aan geloof. Vergeetachtigheid erodeert het fundament van onze relatie met God.

Een snelle scanning van de bijbelse documenten maakt duidelijk welk belang aan het herinneren wordt gehecht. Door de Schriften heen vinden we verwijzingen naar monumenten, herdenkingsfeesten, en ritueel herhaalde verhalen, die allemaal dienen om het heilige geheugen van het volk van God te versterken. Op verschillende manieren werden de grote reddende daden van God gerepeteerd en opnieuw voorgesteld, opdat het volk niet zou vergeten wat God voor hen had gedaan.

De tekst uit het Oude Testament, Jozua 4:1-9, is een voorbeeld van deze praktijk. Het bijbelverhaal dat tot deze tekst leidt, vertelt het verhaal van de langverwachte intocht van de Israëlieten in het beloofde land. Na veertig jaar zwerven door de wildernis had het volk eindelijk zijn bestemming bereikt. De gezwollen Jordaan versperde hun de weg naar het land, maar zij stopten niet.

Toen de priesters, die de ark van het verbond droegen, hun voeten in de rivier begonnen te plaatsen, hield het water op met stromen en stak het volk op het droge over, net zoals hun voorouders hadden gedaan toen zij aan de Egyptenaren waren ontkomen. Toen zij allen de Jordaan waren overgestoken, liet de leider van Israël, Jozua, een eenvoudig monument bouwen om deze wonderbaarlijke gebeurtenis te gedenken. Dit diende om het volk eraan te herinneren dat hun vooruitgang – ja, zelfs hun bestaan – in de handen van de levende God lag. Het Pesachfeest dat Mozes instelde diende een soortgelijk doel; het diende het volk eraan te herinneren dat het God en niet zijzelf waren die hun bevrijding uit de slavernij in Egypte tot stand hadden gebracht.

De oproep om te gedenken wordt met bonzende nadruk door de hele Schrift herhaald. Herinner u dat God uw vader Abraham op zijn oude dag riep en hem vele kinderen beloofde. Herinner u dat u in slavernij was in een vreemd land en bevrijd werd door goddelijke macht. Gedenk dat God Israël groot heeft gemaakt, hoewel het zwak was. Gedenk de geboden van de Heer. De Psalmist vatte de boodschap goed samen toen hij schreef:

“Gedenk de wonderbare werken die God gedaan heeft en de oordelen die de Heer heeft uitgesproken, o nakomelingen van Abraham, Gods knecht.” (Psalmen 105:5)

Degenen die het verleden vergaten, vervielen in ondankbaarheid. Het is onwaarschijnlijk dat wij het beter zullen doen. Als wij de waarde van onze erfenis en de bron van onze zegeningen vergeten, zal het heel gemakkelijk voor ons worden om alles wat wij hebben en alles wat wij zijn als vanzelfsprekend te beschouwen. Het zal heel gemakkelijk voor ons worden om te gaan geloven dat we onze eigen weg kunnen gaan zonder God. Met de blindheid van trots zullen we zeer waarschijnlijk beginnen te vertrouwen op onze eigen wijsheid en kracht in plaats van te vertrouwen op de leiding en de macht van onze Maker. Dan zullen wij in ons verkeerd zelfvertrouwen de weg kwijtraken. Daarom is het van cruciaal belang dat wij gedenken.

Ik veronderstel dat iedere cultuur en ieder land zijn gedenktekens heeft. De beste gedenktekens tillen onze blik boven de alledaagse zaken van het moment uit, om onze aandacht te richten op de hoogste aspiraties en prestaties van hen die ons zijn voorgegaan. Wanneer we het Lincoln Memorial of het Washington Monument bezoeken, is het vanzelfsprekend dat we beginnen te mediteren over de indrukwekkende daden en hoge waarden van deze voorgangers. Bezoeken aan dergelijke plaatsen kunnen ons helpen stimuleren om nobeler en verhevener doelen te omhelzen.

Maar soms kunnen gedenktekens minder eervolle doelen dienen. Niet alleen vestigen gedenktekens de aandacht op het beste uit het verleden, ze kunnen ook worden gebruikt om het slechtste te verdoezelen. Een indrukwekkend monument kan waardigheid verlenen aan een dubieuze onderneming of een dubieus persoon uit vervlogen tijden. Dergelijke gedenktekens bewijzen de waarheid geen dienst, omdat zij onflatteuze feiten verhullen. Soms kan een gedenkteken zelf groter zijn dan de persoon die het moet eren. Zo is Michelangelo’s beeldhouwwerk voor het graf van paus Julius II een prachtige creatie, maar de paus aan wie het eerbetoon moest worden gebracht, was een schurk. Maar we willen niet dat gedenktekens de donkere kant van het verleden belichten, de wreedheden en het verraad. Wij geven er de voorkeur aan dat onze gedenktekens ons troosten en geruststellen, in plaats van ons te waarschuwen of onze zelfgenoegzaamheid te verstoren.

Soms is stilstaan bij het verleden een middel om te ontsnappen aan de problemen van het heden en de verontrustende vooruitzichten van de toekomst. Soms zijn we geneigd om vervlogen tijden te verheerlijken. Ik veronderstel dat we allemaal mensen kennen die het voortdurend lijken te hebben over hoe geweldig de dingen vroeger waren. Het leven was eenvoudiger, vriendschappen waren hechter, motieven waren zuiverder, zeden waren hoger enzovoort. Dit is het Gouden Eeuw syndroom. Voor sommigen was de Gouden Eeuw de jaren twintig, voor anderen de jaren zestig. Wat onze favoriete periode ook moge zijn, het probleem met terugkijken naar een Gouden Eeuw is dat we het verleden vervormen en gaan geloven dat de beste dagen van het leven al voorbij zijn. Al het andere dat volgt is anticlimax. Bijgevolg hebben sommige mensen, die teleurgesteld zijn over het heden en bezorgd over de toekomst, de neiging om in het verleden te leven. Hun herinneringen zijn zeer belangrijk voor hen, maar zij hebben geen hoopvolle herinneringen.

Ziet u, de hoopvolle herinnering sleept ons niet naar het verleden en sluit ons daar op. Een hoopvol geheugen vertelt ons niet dat het beste van het leven al gekomen en gegaan is. In plaats daarvan duwt het ons in de toekomst. Toen de profeten van vroeger Gods volk opriepen om zich de werken te herinneren die de Heer in het verleden had gedaan, was dat om hen voor te bereiden op de toekomst. Zij werden niet opgeroepen om het verleden te gedenken omwille van het verleden zelf. Het was geen zelfgenoegzame afleiding. In plaats daarvan moesten zij de wonderen van het verleden gedenken, zodat hun leven open zou staan voor de nog grotere wonderen die God in de toekomst voor hen zou doen.

Het Avondmaal is een hoopvol gedenken. Het verheerlijkt niet ten onrechte het verleden. Wanneer wij van het brood en de beker genieten, gedenken wij het gebroken lichaam en bloed van de Heer. Beelden van bedrog, verraad en wreedheid dringen zich aan ons op. Het gedachtenisfeest confronteert ons met het verontrustende feit dat wij mensen maar al te goed in staat zijn om tegen ware heiligheid en opperste goedheid in te gaan en het als duivels te behandelen als het niet in ons voordeel uitpakt. Dat is niet het soort herinnering dat ons dierbaar is. Maar het Avondmaal doet meer. Het herinnert ons aan de opofferende liefde van God. Het spreekt tot ons van een liefde die ons niet loslaat, maar die ons de hand reikt, ondanks ons kwaad.

Maar in het Avondmaal zien we nog meer dan dat. Wij zien ook de belofte van Jezus Christus dat Hij zal wederkomen en dat wij opnieuw met onze Heer zullen eten en drinken in het koninkrijk van God (Marcus 14:25). Het Avondmaal wijst ons niet alleen naar het verleden, maar ook naar de beloofde toekomst. Het verleden en de toekomst worden voor ons tot vitale hedendaagse realiteiten gemaakt door de aanwezigheid van Christus. De maaltijd is een gedenkteken dat een hoopvolle herinnering versterkt.

Met Memorial Day voor de deur is het gepast om te denken aan het verleden en aan hen die van deze wereld zijn heengegaan. Maar voor ons christenen is dit niet uitsluitend een oefening in achterom kijken en stilstaan bij wat is geweest. Want wij geloven dat er nog meer wonderbaarlijke dingen te gebeuren staan voor de gelovige mensen die reeds gestorven zijn. Wij leven in het licht van de opstanding en wij geloven dat de dood niet het einde zal zijn.

In 1969 stierf Clarence Jordan aan een hartaanval. Zoals sommigen van u weten, was Jordan de auteur van de Cotton Patch Versie van de Bijbel en de stichter van Koinonia Farms, een interraciale gemeenschap en vernieuwende bediening op het platteland van Georgia. Zijn werk stuitte op venijnige tegenstand van veel racisten in zijn gebied gedurende de jaren 50 en 60. Toen Jordan stierf, waren de plaatselijke lijkschouwers en begrafenisondernemers niet erg behulpzaam. Jordan werd begraven in een eenvoudige cederhouten kist op een heuvel op zijn boerderij. Millard Fuller, de oprichter van Habitat for Humanity, leidde de begrafenis. Net nadat de kist was neergelaten en het graf was gevuld, gebeurde er iets onverwachts. Fullers tweejarige dochter stapte naar het graf en begon het enige liedje te zingen dat het meisje kende.

Gelukkige verjaardag, gelukkige verjaardag,

Gelukkige verjaardag, lieve Clarence.

Gelukkige verjaardag op een begrafenis? Hoe vreemd en toch zo toepasselijk. Want als een christen sterft, is het een soort verjaardag, want de dood is geen einde, maar een nieuw begin. En dus, als we aan onze doden denken, laten we dat dan doen met een hoopvolle herinnering, want er wacht hen nog een geweldige toekomst, en ook de rest van ons.