Een inselberg is een geïsoleerde heuvel, heuvelrug of kleine berg die abrupt uitsteekt boven een vrijwel vlakke omringende vlakte. Het woord inselberg betekent in het Duits “eilandberg” en werd voor het eerst gebruikt door Wilhelm Bornhardt in 1900, een geoloog die de landvormen in zuidelijk Afrika had gevonden. Het woord monadnock is van indiaanse oorsprong en verwijst naar een eenzame heuvel die uitsteekt boven het vlakke gebied eromheen.
Vorming van een inselberg
Een inselberg is een van de landvormen die het gevolg zijn van erosieprocessen. Voor de vorming van een inselberg moeten er sterke schommelingen in de verweringsgraad van het landoppervlak zijn.
Inselbergs ontstaan uit gesteenten die langzamer eroderen dan de omringende gesteenten. De landvorm bestaat uit een erosiebestendig gesteente dat een zachter gesteente, zoals kalksteen, afschermt. Het resistente gesteente blijft geïsoleerd terwijl de voortdurende erosie het minder resistente gesteente eromheen erodeert.
Volkanische processen zijn verantwoordelijk voor het uitstijgen van het resistente gesteente boven het omringende gebied. Het resistente gesteente is in staat erosie te weerstaan door zijn hechte verbindingen. Eenmaal gevormd zien inselbergs er steilwandig uit.
Na verloop van tijd kunnen inselbergs worden vernietigd door de marginale instorting van exfoliatieplaten en voegblokken.
Types van inselbergs
Een massieve inselberg wordt een bornhardt genoemd, die zich manifesteert als koepelvormig, kaal en steilzijdig. Een bornhardt komt meestal voor in aride en semi-aride streken, en hij rijst abrupter op dan andere typen inselberg. Voorbeelden van bornhardts zijn de Pic Parana in het zuidoosten van Brazilië.
Bekende inselbergs
Enkele van ’s werelds meest indrukwekkende inselbergs zijn waargenomen in Afrika en het Midden-Oosten. In Afrika zijn inselbergs waargenomen in landen als Zuid-Afrika, Namibië, Burkina Faso, Tanzania, en Angola. De Spitzkoppe inselberg, die in de Namib-woestijn 3.600 voet hoog is, is de hoogste van deze landvorm in Afrika. De zandsteeninselbergen, met een hoogte van 2.625 voet, zijn kenmerkend voor het landschap in het zuidwesten van Jordanië. Stone Mountain in de Amerikaanse staat Georgia is een monadnock die 785 voet hoog is. Een andere beroemde inselberg is Uluru/Ayer’s Rock, een niet-granietische inselberg in Centraal-Australië. Andere landen met inselbergs zijn Brazilië en Finland. Er bestaan inselbergs die door ijskappen zijn omgevormd in de noordelijke regio van Zweden.
Belang van inselbergs
De isolatie van inselbergs bevordert de ontwikkeling van microklimatologische omstandigheden op de landvormen. Deze omstandigheden vormen een vruchtbare bodem voor de groei van een unieke flora die is aangepast aan de bijzondere ecologische omgeving. Sommige inselbergs zijn uitgeroepen tot florale hotspots vanwege de vegetatie die er aanwezig is. De vegetatie blijft vaak ongestoord aangezien de inselbergs geen landbouw ondersteunen en dus gespaard blijven van menselijke activiteiten.
Inselbergs in sommige delen van de wereld, met name in Oost-Afrika, zijn toevluchtsoorden voor het leven geworden. De door de landvormen ingesloten bodem bevordert de groei van bomen, terwijl in de omgeving slechts kort gras groeit. Op de inselbergen zijn holten die als opvangbekkens voor regenwater fungeren en zo het huidige leven in stand houden. Reptielen, vogels en zoogdieren, waaronder de leeuw, zijn in de inselbergs gesignaleerd.