Lisa Murray, RDN, LD

Neem (Azadirachta indica) is een grote groenblijvende boom die endemisch is voor het Indiase subcontinent, en die wordt gewaardeerd om zijn medicinale waarde. Geïntroduceerd in vele gebieden in de tropen, is de neemboom al duizenden jaren een steunpilaar in de Ayurvedische, Siddha, en Unani geneeskunde.

Elk deel van de boom – de wortels, schors, hars, gom, twijgen, bladeren, zaden, bloemen en vruchten – bevat chemische verbindingen met uitgebreide therapeutische kwaliteiten, waaronder antimicrobiële (antiviraal, antischimmel, antibacterieel), ontstekingsremmende, anti-helminthische, immunomodulerende, hepato-nefro-neuro beschermende en zelfs antikanker eigenschappen.

Traditioneel worden slanke neem-twijgen (datun genaamd) gekauwd als tandenborstel en vervolgens gebruikt als tongschraper, wat al eeuwenlang een dagelijkse praktijk is in India, Afrika en het Midden-Oosten. Het grootste deel van de Indiase plattelandsbevolking begint de dag nog steeds met de kauwstok, terwijl in stedelijke gebieden de voorkeur wordt gegeven aan neem-tandpasta. Neemtwijgen worden nog steeds verzameld en op markten verkocht voor dit gebruik en op het platteland van India ziet men vaak jongeren op straat op neem-twijgen kauwen. Het blijkt even effectief te zijn als een tandenborstel om tandplak en tandvleesontsteking te verminderen.

Medicinaal gebruik

Neembladextract is een krachtige antioxidant die inwendig wordt gebruikt als antimicrobieel, ontstekingsremmend en koortswerend middel. Er zijn veel studies die het gebruik als kankerpreventief middel evalueren.

Neemolie (of neemzaadolie) wordt koud geperst of geëxtraheerd uit de zaden van de olijfachtige vrucht. Het is een dikke olie die kan variëren in kleur; ze kan goudgeel, geelbruin, roodbruin, donkerbruin, groenbruin of helderrood zijn. Zij heeft een sterke en enigszins onaangename geur. Neemolie is antibacterieel, schimmelwerend, antiviraal, ontstekingsremmend en antioxidant. Zij bestaat hoofdzakelijk uit triglyceriden en bevat vele triterpenoïde verbindingen. Omdat het een natuurlijke stof is, varieert de samenstelling, maar gewoonlijk ligt die tussen 25-55% oliezuur, een omega-9-vetzuur, en tussen 6-16% linolzuur, een omega-6-vetzuur. Onderzoek suggereert dat het hoge vetzuurgehalte verantwoordelijk kan zijn voor de doeltreffendheid ervan bij de behandeling van huidaandoeningen. Tachtig procent van de Indiase voorraad neemolie wordt gebruikt door de fabrikanten van neemoliezeep (zepen kunnen tot 40% met neemolie worden gemaakt). Het is niet alleen antimicrobieel, maar ook zeer verzachtend en vochtinbrengend.

Neemolie heeft een breed spectrum van preventieve en curatieve toepassingen. Het kan plaatselijk worden toegepast op schimmelinfecties en bacteriële huidinfecties, maar ook worden gebruikt om huidaandoeningen van elk type te genezen. Neem kan een positief effect hebben op chronische huidaandoeningen die niet succesvol zijn verholpen met conventionele medische behandelingen. Acne, droge huid, roos, psoriasis, eczeem, herpes en ringworm blijken allemaal te reageren op neemolie zalven en lotions. Omdat Ayurveda een gezondheidspraktijk is die zowel preventie als behandeling benadrukt, wordt neemolie ook verwerkt in zepen, shampoos om de hoofdhuid en het haar gezond te houden, balsems, crèmes, cosmetica en mondhygiëneproducten zoals tandpasta (vanwege de krachtige antimicrobiële eigenschappen). Neemolie is een insecticide en insectenwerend middel, nuttig in shampoo en lichaamsverzorgingsproducten om vlooien, luizen en mijten te weren voor zowel mensen als huisdieren, wat zeer belangrijk is in tropische klimaten waar ongedierte welig tiert.

Contra-indicaties

Extracten van neem en neemolie blijken innesteling te voorkomen en kunnen zelfs een abortief effect hebben. Neemolie wordt in India traditioneel als zaaddodend middel gebruikt. Neemolie en andere neemproducten, zoals neembladextract, capsules en thee, mogen niet worden geconsumeerd door zwangere vrouwen, vrouwen die zwanger proberen te worden of kinderen. Inwendig gebruik van neemzaadolie kan giftig zijn en mag niet in grote doses of gedurende lange perioden inwendig worden gebruikt. In India, waar neemolie op grote schaal wordt gebruikt, zijn gevallen bekend van neemolievergiftiging bij zuigelingen die een eenmalige dosis van neemolie kregen (enkele druppels tot 5 ml) en bij volwassenen met kenmerken van toxische encefalopathie, metabole acidose en levertoxiciteit. Zowel zuigelingen als volwassenen herstelden volledig met ondersteunende behandeling. Sundaravalli et al., in een case series van 12 kinderen met neemolievergiftiging, die een eenmalige dosis Neem olie kregen (25-60 ml), meldden fataliteit in 10 gevallen met kenmerken van toxische encefalopathie en metabole acidose.3 Bij volwassenen is kortdurend gebruik van neemolie in minieme hoeveelheden veilig, maar hoge doses kunnen toxische encefalopathie veroorzaken.

Het komt erop neer dat Neem een uiterst nuttig, veilig en veelzijdig plantgeneesmiddel is. Het is echter ook zeer krachtig en het is belangrijk dat behandelaars weten en begrijpen welk deel van de plant ze gebruiken en hoe ze het op de juiste manier moeten gebruiken.

AMalik, M Shaukat,A Qureshi, and R Abdur. Comparative Effectiveness of Chewing Stick and Toothbrush: A Randomized Clinical Trial.N Am J Med Sci. 2014 Jul; 6(7): 333-337.

Mohammad A. Alzohairy Therapeutics Role of Azadirachta indica (Neem) and Their Active Constituents in Diseases Prevention and Treatment Evid Based Complement Alternat Med. 2016; 2016: 7382506.

Published online 2016 March 1. doi: 10.1155/2016/7382506

N Am J Med Sci. 2014 Jul; 6(7): 333-337.Early post implantation contraceptive effects of a purified fraction of neem (Azadirachta indica) seeds, given orally in rats: possible mechanisms involved.J Ethnopharmacol. 1999 Nov 30;67(3):287-96.

SC Gbotolorun, AA Osinubi, CC Noronha, and AO Okanlawon.Antifertility potential of Neem flower extract on adult female Sprague-Dawley rats. Afr Health Sci. 2008 Sep; 8(3): 168-173.

Lai SM1, Lim KW, Cheng HK. Margosa oil poisoning as a cause of toxic encephalopathy. Singapore Med J. 1990 Oct;31(5):463-5.

Ajay Mishra and Nikhil Dave Neem oil poisoning: Case report of an adult with toxic encephalopathy Indian J Crit Care Med. 2013 Sep-Oct; 17(5): 321-322.