Onze melkweg, en 100.000 van onze naburige melkwegstelsels, razen naar een enorm punt in het heelal dat bekend staat als “De Grote Aantrekker”. Dit gebied in de ruimte is ongeveer 220 miljoen lichtjaar van ons verwijderd en is wat wetenschappers een gravitatie-anomalie noemen. Hoe massief en krachtig is dit gebied? Bedenk dat van de 300 miljard sterren in de Melkweg de meeste veel kleiner zijn dan onze zon. Men denkt dat de Grote Aantrekker de massa heeft van een quadriljoen zonnen.
Eerst moeten we hier de weg bereiden door te erkennen dat het heelal aan het uitdijen is. Het is aan het uitdijen sinds de Big Bang en groeit met 2,2 miljoen km per uur. Dat betekent dat ons melkwegstelsel en Andromeda, ons naburige melkwegstelsel, ook met die snelheid zouden moeten bewegen, toch? Niet helemaal.
In de jaren zeventig maakten we gedetailleerde kaarten van de achtergrond van de kosmische microgolf (CMB) van het heelal en merkten we dat de ene kant van de Melkweg warmer was dan de andere. Dit was een verrassende vondst in een verder homogeen heelal. Het was een verschil van minder dan een honderdste van een graad F en toch was het genoeg om ons te laten weten dat we ons met een snelheid van 600 km per seconde recht naar het sterrenbeeld Centaurus bewogen. Deze snelheid van 600 km/s staat bekend als onze eigenaardige snelheid – een andere beweging dan die gemeten door de Hubble-stroom, die de groeiende ruimte tussen sterrenstelsels tijdens de natuurlijke uitdijing van het heelal verklaart.
Een paar jaar later ontdekten we dat niet alleen wij, maar alles binnen 100’en miljoenen lichtjaren van ons ook in dezelfde richting ging.
Er is maar één ding dat de uitdijing over zulke grote afstanden kan tegenwerken, en dat is de zwaartekracht. Andromeda bijvoorbeeld zou zich van ons af moeten bewegen en toch botsen we er over 4 miljard jaar tegenaan. Genoeg massa kan de uitdijing tegengaan.
Wetenschappers dachten eerst dat deze eigenaardige snelheid te wijten was aan onze plaats aan de rand van de Virgo Supercluster, die ons zou kunnen aantrekken. Maar ook al bestaat deze uit 1300 sterrenstelsels, toch was hij niet massief genoeg om de anomalieën te veroorzaken. Hoewel we op weg zijn naar de Virgo Supercluster, is dit te wijten aan hetzelfde fenomeen als onze botsing met Andromeda – groepen en clusters verdichten zich op natuurlijke wijze.
Waarom is het zo moeilijk voor ons om gewoon te kijken en deze mysterieuze Grote Aantrekker te zien?
Er is een deel van het heelal om ons heen dat niet zichtbaar is omdat ons eigen sterrenstelsel ons zicht blokkeert. De aanblik van de Melkweg aan de nachtelijke hemel is ontegenzeggelijk mooi, maar ook een belemmering voor astronomen die proberen te ontcijferen wat er achter ligt. Deze 20% van het heelal die door ons melkwegstelsel wordt geblokkeerd, is toevallig precies waar de Grote Aantrekker zich bevindt, nu bedekt door gassen, stof en sterren. Dit gebied wordt de zone van vermijding genoemd. De enige manier om het te omzeilen is het gebruik van röntgen- en infraroodlicht, hoewel deze methoden ons niet de duidelijkste foto’s geven.
We ontdekten dat er achter de ontwijkingszone een supercluster van sterrenstelsels was – nu bekend als de Norma-cluster – in een gebied van de Grote Aantrekker op 150 miljoen lichtjaar afstand. En daarachter, op 650 miljoen lichtjaar afstand, een nog massievere supercluster met de massa van 10.000 Melkwegstelsels. Deze Shapley Supercluster is een van de grootste dingen in het waarneembare heelal.
Een “supercluster” is niet zomaar een verzameling sterrenstelsels, maar eerder een deel van de ruimte waar alle sterrenstelsels in dat gebied naar een gemeenschappelijk centrum toe bewegen. Volgens deze definitie is de Virgo Supercluster geen eigen object, maar in plaats daarvan een arm in een veel grotere structuur – de Laniakea Supercluster.
De Grote Aantrekker wordt verondersteld het gravitationele centrum te zijn van juist deze supercluster, die bestaat uit ons melkwegstelsel en 100.000 andere. De Grote Aantrekker is dus geen hemellichaam op zich, maar in plaats daarvan een plaats waar al het andere zich verzamelt als de bodem van een kom.
Andere theorieën zijn dat de Grote Aantrekker een samenvloeiing is van donkere energie of een gebied van over-dichtheid met een immense gravitatiekracht. Sommige wetenschappers geloven dat dit gewoon een voorproefje is van het uiteindelijke einde van het heelal. Bij de Big Crunch zou het heelal zich na een paar triljoen jaar verdichten wanneer de expansie vertraagt en begint om te keren. Dit zou na enige tijd leiden tot een superzwaar zwart gat dat alles zou verslinden, inclusief zichzelf.
Dus is de Grote Aantrekker een bedreiging voor ons?
Nee, niet echt. Uitzetting zal in dit geval winnen van condenserende werelden. De eigenaardige snelheid is slechts 20% van wat het zou moeten zijn om ons lot met de Grote Aantrekker te bezegelen. Alles wat geen kleine clusters zijn, heeft de neiging uit elkaar te vallen, zelfs de enorme Laniakea die op een dag zal verdunnen en als supercluster zal falen. Met de snelheid waarmee we uitdijen, zullen we nooit echt in contact komen met de mysterieuze Grote Aantrekker, hoewel we hem blijven bestuderen.