Paul Samasumo – Vaticaanstad

Professor Pater Juvenalis Baitu is de voormalige vice-rector van de Katholieke Universiteit van Oost-Afrika (CUEA) en is thans betrokken bij de oprichting van een nieuwe universiteit in Bukoba, Tanzania.

Professor Baitu is iemand die Julius Nyerere zowel persoonlijk kent als iemand die het werk en het leven van Nyerere heeft bestudeerd.

In uw eigen woorden, wie was Julius Nyerere werkelijk, en wat maakt hem bijzonder?

Simpliciteit. Julius Nyerere was de eerste president van Tanzania die erop stond een Mwalimu -leraar – genoemd te worden. Hij weigerde titels en privileges en genoot van het eenvoudige leven, zelfs als president van Tanzania. Toen hij met pensioen ging, ging hij terug naar zijn kleine dorp om een eenvoudig leven te leiden – en elke dag de Heilige Mis bij te wonen.

Vertel met ons over zijn katholieke geloof

Als president nam Nyerere deel aan de Heilige Mis, waar hij ook was, en tijdens de Mis mengde hij zich het liefst onder de mensen in de kerkbanken. Hij ging regelmatig naar de heilige communie en weigerde politie-escortes, sirenes. Als hij in de rij moest staan om de heilige communie te ontvangen, deed hij dat gewoon.

Toen hij stierf (in 1999) leek Nyerere geen landhuis te hebben, of zelfs maar geld dat in Zwitserland was weggestopt. Dat soort presidenten zien we tegenwoordig niet meer in Afrika of elders in de wereld?

Dat model van leider of presidenten waren mensen die verteerd werden door het idee bij te dragen aan de ontwikkeling van het volk dat zij leidden. Misschien zijn onze moderne leiders in Afrika dat vergeten.

Een van de prestaties van Nyerere was het afzwakken van etniciteit in Tanzania. Tanzania heeft KiSwahili als nationale taal. Nyerere gebruikte dit om de mensen van Tanzania te verenigen.

Zoals u wellicht weet, heeft Tanzania 120 stammen – grote stammen, laat staan substammen. Dus om een land van die aard te leiden… (Nyerere) had een medium nodig waarmee hij zijn ideeën kon overbrengen over wat Tanganyika (zoals het bij de onafhankelijkheid werd genoemd) moest worden. De taal was dus uiterst belangrijk (voor Nyerere), en hij slaagde daarin. KiSwahili verenigde ons (Tanzanianen), en het bracht ons samen als een volk.

Gaat dat vandaag de dag verloren, nu we steeds meer nadruk zien op de Engelse taal?

Vanaf het eind van de jaren tachtig begonnen mensen die KiSwahili spraken te denken: als ik Swahili spreek, sta ik lager dan anderen die Engels spreken. (We hebben gezien) de komst van meer English Medium type scholen. Ouders die het zich konden veroorloven, begonnen hun kinderen naar scholen in Kenia en Oeganda te sturen. Nu hebben we een situatie waarin de huidige generatie nauwelijks een regel Swahili kan spreken zonder zich te verdiepen in Engelse woorden en uitdrukkingen. Mwalimu (Nyerere) zelf was een voorbeeld. Hij had vaardigheid in het KiSwahili en bekwaamheid in de Engelse taal. Nu hebben we, in Tanzania, een generatie die noch vloeiend KiSwahili, noch vloeiend Engels spreekt.

Is dat geen gevaar in die zin dat we, in Tanzania, de opkomst zouden kunnen zien van tribalisme of de negatieve etniciteit die elders in Afrika zoveel leed heeft veroorzaakt?

Absoluut. Dat ben ik met u eens.

Als professor, als academicus, observeert u Afrikaanse leiderschapsstijlen. U bent een student van de leiderschapsstijl van Julius Nyerere. Waar verliest Afrika het en eindigen we met presidenten die grondwetten veranderen om langer dan hun gegeven mandaat aan de macht te blijven? Waar gaan we de fout in?

We gaan de fout in, vooral op het punt dat we niet begrijpen wie we zijn en wat we als leiders voor ons volk zouden moeten worden. We denken dat als we eenmaal aan de macht zijn, we nu toegang hebben tot de middelen van produktie en distributie, en we vergeten de mensen die we leiden. We hebben hard gewerkt voor onafhankelijkheid (van het kolonialisme) maar zijn uiteindelijk gezwicht voor de voorstellen die komen met vrije markten – vrije markten voor wie? Onze politieke leiders vergaren alle rijkdom, maar de meerderheid van het volk dat zij regeren blijft arm.

Julius Nyerere probeerde de mensen samen te brengen door middel van zijn filosofie van Ujamaa (“familie-zijn” dat verder gaat dan bloedverwantschap; een “communitaristisch” begrip van de Afrikaanse samenleving dat sociale verandering, zelfredzaamheid en egalitarisme bevorderde). Ujamaa had en heeft echter nog steeds zijn critici. Uiteindelijk zeggen sommige critici dat het slechts een versie van het socialisme of marxisme-leninisme was en dat het dwingend werd toegepast. Uiteindelijk heeft het de bevolking van Tanzania verarmd. Wat zou uw commentaar zijn?

Mijn commentaar is dat Nyerere noch een communist noch een kapitalist was. Hij zat in het midden. Ujamaa ging over de manier waarop wij Afrikanen ons van oudsher hebben georganiseerd. Mwalimu wilde mensen samenbrengen door middel van de taal KiSwahili. Hij wilde ook dat mensen zich zouden verenigen in iets grotere gemeenschappen of dorpen, zodat ze vanuit een centraal punt toegang zouden hebben tot diensten, zoals schoon water. Maar ja, er zijn fouten gemaakt, en het model (Ujamaa) kende uitdagingen. Er zijn critici, maar uiteindelijk zien zij niet wat daarvan terecht is gekomen (Ujamaa): Elektrificatie van gemeenschappen, scholen op centrale plaatsen, de groei van kleine steden en het wegennet (dat we nu hebben). In die tijd leek het samenbrengen van mensen iets dat de mensen werd opgedrongen, en de mensen denken dat Ujamaa mislukt is. Achteraf zien we nu het nut (van wat Nyerere probeerde te bereiken). Meer en meer zien we wat Nyerere in gedachten had, hoewel hij de waardering (van wat we nu zien) niet heeft mogen meemaken.

Nyerere is ook bekritiseerd om de één-partij-staat die de meeste Afrikaanse landen toch al hadden. Tot op de dag van vandaag hebben TANU en haar opvolger de Chama Cha Mapinduzi (CCM) partij Tanzania zonder onderbreking geregeerd.

Het idee van een één-partij-staat was destijds dat van een Afrikaans Palaver waar we praten en praten tot we het eens zijn (over een weg vooruit). Dit is wat er traditioneel gebeurde. In Afrika hebben we vandaag veel politieke partijen, maar de verschillen in ideologie of partijprogramma’s zijn vrij klein. Er zijn veel partijen, maar in wezen zijn ze hetzelfde.

De Afrikaanse leiders van toen, Nkrumah, Nyerere, Kaunda en anderen geloofden in pan-Afrikanisme. Is dit ook iets wat we in Afrika verloren hebben?

Dit (verlies) draagt bij tot het verscheuren van ons, want hoewel de waarde van het pan-Afrikanisme blijft bestaan (als) Afrikanen (zijn we) het slachtoffer van processen buiten onszelf. We volgen systemen die niet voor ons werken. Niet alle hoop is echter verloren. We hebben de Afrikaanse Unie (AU), ECOWAS, SADCC en andere economische organen (waar Afrikanen zijn) die samenwerken op het economische front.

We moeten altijd onthouden dat het Imperialisme niet is ingeslapen nadat Afrikaanse landen onafhankelijk werden. Het gaat door met een ander gezicht. Nu hebben we een nieuwe wake-up call nodig om Afrika voortdurend te bevrijden.

De zaak voor de zaligverklaring van Julius Nyerere: Hoe ver is deze zaak, weet u dat?

Ja, ik weet het. Hij (Nyerere) is een dienaar van God. Het proces is gaande, maar het kost tijd. Wij bidden dat hij op een gegeven moment zalig zal worden verklaard. Echter, sommige krachten zijn tegen dit (zaligverklarings-) proces. In zekere zin is dit goed omdat Nyerere niet zomaar door het proces moet lopen alsof hij een engel is. (In feite) lokken de critici van Nyerere’s zaligverklaring meer getuigenissen en getuigenissen uit van wat en wie Nyerere was -en waar hij voor stond.

Zelfs als het niet om de zaligverklaring ging, wordt Nyerere met terugwerkende kracht van meer betekenis. Hij wordt nu meer gewaardeerd (dan ooit tevoren), niet alleen in Tanzania, maar in Afrika als geheel.