misvatting.

Zoveel van de moderne kennis van de oude Egyptenaren is afkomstig van materiaal dat is teruggevonden in graftombes, dat de misvatting dat de Egyptenaren geobsedeerd waren door de dood, wijd verbreid is. We hebben inderdaad het geluk dat de Egyptenaren hun graven versierden met taferelen uit het dagelijks leven, dat zij voorwerpen uit het dagelijks leven in hun begrafenissen opnamen, en dat zij hun doden begroeven met allerlei soorten teksten, van funeraire teksten bedoeld om de overgang naar het volgende leven voor de overledene te vergemakkelijken, tot literaire en zelfs administratieve teksten. Omdat de Egyptenaren hun doden begroeven in de woestijn ten westen van de Nijl, om de schaarse landbouwgrond niet te verspillen, hebben dorre omstandigheden deze rijkdom aan materiaal bewaard.

De Ka.

De oude Egyptenaren beschouwden het individu als de som van samenstellende delen, waarvan sommige bij de geboorte ontstonden en gedurende het hele leven met het individu samenleefden, terwijl andere pas bij de dood ontstonden. De Egyptenaren waren niet consequent in hun beschrijving van deze verschillende entiteiten, en het is niet altijd mogelijk ze duidelijk van elkaar te onderscheiden. In de Egyptische mythologie was Khnum, de pottenbakkersgod, verantwoordelijk voor de fysieke schepping van het individu. Gelijktijdig met het vormen van het lichaam, vormde de god ook een dubbelganger voor een persoon, een ka genoemd. De ka is de levenskracht, het verschil tussen een levend en een dood persoon. Het werd overgedragen van ouder op kind, en vertegenwoordigde dat aspect van de overleden persoon dat in staat was gebruik te maken van de talrijke offers van voedsel en drank. Gebeden die de offerandes vergezelden of de plaats van offerandes innamen, werden vaak tot de ka van de overledene gericht. Een beeld van de overledene kon dienen als een beeld van de ka, en werd in het graf geplaatst als verzekering tegen de vernietiging van het lichaam. In het voorkomende geval kon het beeld dienen als stand-in en doorgeefluik om de voordelen van de offers aan de overledene over te dragen.

De Ba.

Na de dood werd het gemummificeerde lichaam in de tombe geplaatst, waar het tot in de eeuwigheid moest blijven. Om de overledene in staat te stellen de tombe te verlaten en de wereld van de levenden en de goden te bezoeken, was een ander element van het individu nodig. Dit werd de ba genoemd. De ba werd vaak afgebeeld als een potiboe ooievaar, soms met een menselijk hoofd. Bij de dood werd gezegd dat de ba wegvloog van de overledene. Deze scheiding was echter niet permanent, want de ba moest elke nacht terugkeren naar de mummie. Het beeld van de scheiding van een persoon van zijn ba werd gebruikt als beschrijving voor de toestand die ontstaat door dronkenschap, of het verliezen van je verstand in een stressvolle situatie. De ba verschafte de overledene twee noodzakelijke vermogens: beweging, gesymboliseerd door de vleugels van de ba-vogel, en transformatie. Om de overgang naar het volgende leven te maken en de valkuilen te vermijden die hem wachtten, vond de overledene het vaak nuttig om zichzelf in verschillende vormen te transformeren. Spreuken in het Boek van de Doden transformeerden de overledene in een valk, lotus, slang, krokodil of zwaluw, om maar een paar vormen te noemen die de overledene aannam. De ba gaf de overledene ook de mogelijkheid om ook na het graf van seksuele activiteit te genieten.

De Akh.

Een derde aspect van het overleden individu was de akh, vaak vertaald als verheerlijkte of effectieve geest. Dit was het aspect van een individu dat in het volgende leven een verheerlijkte en verheven status bereikte. Het was de geest die dingen gedaan kon krijgen, zoals blijkt uit de brieven die bewaard zijn gebleven tussen levende Egyptenaren en hun dode verwanten. Deze brieven werden geschreven op papyrus of in schalen die offers zouden hebben bevat om de overledene te verleiden hun verzoeken in te willigen. In de brieven kon men de doden vragen de levenden niet langer lastig te vallen, of om namens de levenden te bemiddelen bij andere geesten in het hiernamaals om een bepaalde activiteit tot stand te brengen of te beëindigen.

Graven.

Een belangrijk aspect van de voorbereiding op het hiernamaals was de bouw van een graftombe. Grafkelders konden vele vormen aannemen, waaronder de uitgebreide piramidecomplexen van de koningen van het Oude Rijk; rechthoekige, doosachtige constructies die mastaba’s werden genoemd; en graven die diep in de rots waren uitgehouwen, zoals bekend uit de Vallei der Koningen. De bouw van de graftombe begon zodra een man de middelen daartoe had. De Instructie van Prins Hardjedef geeft dit advies: “Wanneer gij voorspoedig zijt, sticht uw huisgezin, neem een hartelijke vrouw, een zoon zal u geboren worden. … Maak uw woning op het kerkhof goed, maak uw standplaats in het Westen waardig.” Ongeacht de vorm had de graftombe twee hoofddoelen: het lichaam huisvesten en een plaats bieden waar de cultus van de overledene kon worden uitgevoerd. Deze cultus nam de vorm aan van regelmatige offergaven en speciale rituelen die tijdens bepaalde feesten werden uitgevoerd. De twee belangrijkste delen van de graftombe komen overeen met deze twee functies. De grafkamer, gewoonlijk ondergronds gelegen, herbergde en beschermde het lichaam. Bovengronds bevond zich de bovenbouw, de kapel, die diende als het openbare gedeelte van het graf en toegankelijk was voor priesters en bezoekers.

Begrafeniskamer.

In de grafkamer bevond zich vaak de uitrusting die nodig was voor een goede begrafenis en een aangenaam hiernamaals. In de grafkamer bevonden zich de kist, vier canopische kruiken (die de lever, longen, maag en ingewanden bevatten, die bij de mummificatie werden verwijderd), shawabti figuurtjes (figuurtjes die waren ontworpen om als stand-ins te dienen wanneer de overledene in het hiernamaals werd opgeroepen om enig werk te verrichten), amuletten, en teksten. Voorwerpen uit het dagelijks leven die noodzakelijk werden geacht voor het comfort van de overledene werden ook in de grafkamer opgenomen. Deze voorwerpen omvatten voedselcontainers, meubels, gereedschap, spelletjes, kleding en elk ander voorwerp dat de overledene had kunnen gebruiken. De muren van de grafkamer konden effen worden gelaten, of versierd worden met taferelen uit het dagelijks leven, offertaferelen, of taferelen van de overledene in het hiernamaals.

Kapel.

De kapel kon ook verschillende vormen aannemen. Het kon zo eenvoudig zijn als een gedenksteen die boven de begrafenis werd opgericht; rijkere personen konden een kapel van vele kamers hebben, gewoonlijk – maar niet noodzakelijk – boven de grafkamer. Het middelpunt van de kapel was een stele die door egyptologen een “valse deur” wordt genoemd, omdat hij een in steen uitgehouwen deur voorstelt. Deze deur, die zich gewoonlijk direct boven de grafkamer bevond, werd verondersteld de plaats te zijn waar het lichaam van de overledene de grafkamer kon verlaten en binnengaan. Vóór de deur bevond zich een stenen tafel waarop offers konden worden achtergelaten. De zijkanten van de deur werden vaak gegraveerd met de tekst van de offerformule, en men dacht dat als een voorbijganger zou stoppen en de formule namens de overledene zou reciteren, hij op magische wijze van voeding zou worden voorzien.

Kapeldecoraties.

De muren van de kapel konden met vele soorten taferelen worden versierd. Sommige taferelen beeldden activiteiten uit die met de landbouw te maken hadden, zoals het ploegen, planten en oogsten van gewassen, en het hoeden van dieren. Taferelen die de verwerking van levensmiddelen laten zien, zijn bijvoorbeeld het brouwen van bier en het bakken van brood. Scènes uit het dagelijkse leven omvatten activiteiten als vissen en hoendervissen, varen en bootje roeien, en de vervaardiging van goederen als sieraden, stoelen, bedden, doodskisten, aardewerk of doek. Andere graven hebben voorstellingen van de begrafenisstoet met rouwenden. Tijdens de Eerste Tussentijd werden de muren van kapellen zelden met dergelijke scènes versierd. In plaats daarvan werden kleine houten modellen, waarop dezelfde activiteiten waren afgebeeld, bij de graven gevoegd. Het doel van de taferelen en modellen was hetzelfde: de overledene verzekeren van een gestage aanvoer van die goederen die hij in het hiernamaals nodig zou hebben.

Mummie.

Het middelpunt van al deze inspanning en activiteit was de mummie (gebalsemde overblijfselen) van de overledene. Het Engelse woord is afgeleid van het Perzische woord mumia, dat pek of bitumen betekent. Het woord werd al minstens sinds de Renaissance gebruikt om de gebalsemde overblijfselen van de Egyptenaren aan te duiden, omdat zij met pek bedekt leken te zijn. De praktijk van de mummificatie is wellicht ontstaan door de natuurlijke drogende eigenschap van het Egyptische zand. De vroegste Egyptische begrafenissen, uit de Predynastische periode, waren gewoon ondiepe kuilen aan de rand van de woestijn. De hitte in combinatie met het zand droogde de weefsels van het lichaam uit voordat ze konden ontbinden, waardoor ze er heel levensecht uitzagen. Met de komst van uitgebreidere graven werd het lichaam echter niet langer in het zand begraven, waardoor het snel ontbonden werd. Daarom werden verschillende pogingen ondernomen om het lichaam te conserveren. De mythologische rechtvaardiging voor het proces van mummificatie komt voort uit de mythe van de god Osiris. Nadat Osiris door zijn broer Seth in stukken was gehakt, reisde Isis door Egypte om de stukken van zijn lichaam te verzamelen. De god van het balsemen, Anubis, bracht de stukken weer samen en verjongde het lichaam van Osiris, zodat hij een zoon kon verwekken bij Isis. Elke overleden Egyptenaar werd verondersteld een Osiris te worden, en door hetzelfde mummificatieproces opnieuw uit te voeren, hernieuwd leven te verkrijgen, zoals Osiris had gedaan.

Methoden van mummificatie.

Het vroegste voorbeeld van mummificatie dateert uit de begrafenis van Koningin Hetepheres uit de Vierde-dynastie (2675-2500 v. Chr.), de vrouw van Sneferu (2625-2585 v. Chr.) en moeder van Khufu. Doorheen de Egyptische geschiedenis werden verschillende methoden van mummificatie gebruikt, afhankelijk van wat de overledene of zijn familie zich kon veroorloven. Een uitgebreide mummificatie kon op de volgende manier verlopen. Eerst werd het lijk naar de Per-Nefer, het Huis van de Mummificatie, gebracht, waar het op de balsemingstafel werd gelegd. Deze tafel werd verondersteld te lijken op de tafel waarop Osiris na zijn dood was geplaatst. De tafel wordt vaak afgebeeld met leeuwenpoten. Vervolgens werden de hersenen via de neus verwijderd en weggegooid. De Egyptenaren zagen de betekenis van de hersenen niet in en vonden ze nutteloos. De balsemer, bekend als de ut-priester, maakte een snede in de linkerzijde van de buik van de mummie en verwijderde de lever, longen, maag en darmen. De organen werden apart verpakt en elk orgaan werd in een eigen kruik gedaan. Deze kruiken werden samen met de mummie in het graf begraven, vaak in een speciale kist. Soms werd het hart verwijderd, zorgvuldig verpakt en terug op zijn plaats gelegd. Op andere momenten werd het gewoon op zijn plaats gelaten. Bij het hart kon de balsemer een “hart scarabee” plaatsen, een amulet met een beschermende spreuk. De lichaamsholte werd ingepakt met linnen en ander opvulmateriaal. Het lichaam werd ingepakt en bedekt met droge natron, een zoutachtige verbinding die gebruikt werd om het lichaam uit te drogen. Dit proces duurde ongeveer veertig dagen, waarna de natron werd verwijderd en de lichaamsholte werd ingepakt met linnen zakken van zaagsel of mirre gedrenkt in hars. Daarna werd de incisie in de buik dichtgenaaid. Priesters wreven het lichaam in met een mengsel van cederolie, was, natron en gom, en bestrooiden het met specerijen. Zij smeerden de huid in met gesmolten hars dat, wanneer het hard was geworden, vocht uit het lichaam hield. De laatste stap was het omwikkelen van het lichaam met linnen. Dit kon het gebruik van honderden meters linnen betekenen. Vanaf de Dertigste Dynastie (381-343 v. Chr.) schreven schriftgeleerden teksten uit het Boek van de Doden op sommige van de mummieverbanden. Tijdens het wikkelproces brachten priesters amuletten aan op de mummie om deze te beschermen. Tijdens het hele proces reciteerden priesters in elk stadium van de mummificatie de passende bezweringen. Sommige van deze spreuken zijn op papyri bewaard gebleven. Bijvoorbeeld, na het hoofd van de mummie met hars van goede kwaliteit te hebben ingesmeerd, moest de balsemende priester het volgende reciteren: “Ho, Osiris N , hars dat uit Punt is voortgekomen, is op u om uw geur aangenaam te maken als de goddelijke geur. De uitstorting die voortkomt uit Re is op u om u aangenaam te maken in de brede hal van de Twee Waarheden.” Volgens de Griekse historicus Herodotus (vijfde eeuw v. Chr.) duurde het maken van een mummie zeventig dagen, dit getal was afgeleid van het aantal dagen dat de ster Sirius onzichtbaar was. In werkelijkheid kon de mummificatie dertig tot meer dan 200 dagen duren. Zodra de mummie voltooid was, kon de begrafenis beginnen.

Begrafenisplechtigheid.

De begrafenis begon toen de kist van de overledene zijn huis verliet. Deze kon door dragers worden gedragen of op een slee worden getrokken. De familie van de overledene vergezelde de processie, en er werd gezegd dat zij in rouw waren. Op grafscènes is te zien hoe deze mensen aan hun haren trekken, stof op hun hoofd gooien en in elkaar zakken van verdriet. Mannen en vrouwen rouwden apart, mannen buiten, en vrouwen binnen in huis. Twee vrouwen vervulden de rol van de godinnen Isis en Nephthys, die rouwden om Osiris. De vrouw van de overledene nam gewoonlijk de rol van Isis op zich. Ook aanwezig waren de balsemer, de lector priester, en de Sem-priester. Aangezien de meeste Egyptenaren op de oostelijke oever van de Nijl woonden, en de meeste begraafplaatsen zich op de westelijke oever bevonden, moest men voor een reis naar de necropolis over het water reizen. Het westen was ook de plaats van het land van de doden, aangezien de zon in het westen onderging. Wanneer de stoet de rivier bereikte, plaatsten de rouwenden de kist op een schuit en sleepten deze naar het wabet, de “plaats van zuivering” op de westelijke oever van de Nijl. In de wabet werden verschillende zuiveringsrituelen uitgevoerd. Van daaruit plaatste men de kist weer op een slee die door ossen naar het graf werd getrokken.

Openen van de Mond.

In het graf reinigde de sempriester de overledene, en de lector-priester voerde het ritueel van het openen van de mond uit. Het ritueel van het openen van de mond herstelde de vitale vermogens die de overledene had verloren, en stelde hem in staat gebruik te maken van de funeraire offers. Dit ritueel stamt uit de beeldenateliers van Memphis, en werd oorspronkelijk gebruikt om godenbeelden tot leven te wekken nadat zij voltooid waren. Door een reeks rituele bewegingen met een adze (een snijwerktuig), opende de priester de ogen, oren, neusgaten en mond van de overledene, waardoor zijn of haar zintuigen en vermogens werden hersteld. Priesters reciteerden verheerlijkingsspreuken om de overledene te helpen in een verheerlijkte akh te veranderen. Het offerritueel omvatte het aanbieden van voedsel, drank, wierook en vele andere goederen voor de valse deur van het graf. In de tekst wordt benadrukt dat de overledene zijn eigen hart heeft. Dit was essentieel, want in het eindoordeel voor Osiris was het het hart van de overledene dat de goden in de balans wogen tegen de veer van maat. Als het hart niet aan de maat voldeed, zouden het en de overledene worden verslonden door de demon Ammit. Daarom werd het hart vaak zorgvuldig verpakt en teruggeplaatst in de borstholte van de mummie. De hartscarabee die vaak in de borstkas werd geplaatst, was gegraveerd met een spreuk om te voorkomen dat het hart zich tegen de overledene zou verzetten in het tribunaal voor Osiris. Door de voltooiing van de rituelen van mummificatie en begrafenis kon de overledene de status van netjer, goddelijk wezen, verwerven.

TWEEDE STELE BESCHRIJVENDE FUNERARY RITES

inleiding: Twee stèles uit het Nieuwe Rijk bevatten een beschrijving van de begrafenisrituelen. Zij zijn afkomstig uit de graven van Amenemhet in Thebe en uit de gezamenlijke graftombe van Djeheuty en Intef. Dit is een zeldzame Egyptische beschrijving van een ritueel.

Een goede begrafenis arriveert in vrede nadat 70 dagen zijn verstreken in uw balseminghuis. worden geplaatst op een baar getrokken door vier gezonde stieren, waarbij het pad wordt besprenkeld met melk tot u de deur van uw tombe bereikt. Uw kleinkinderen zijn bijeengekomen, wenend met liefdevolle harten. Je mond wordt geopend door de lector priester; je wordt gezuiverd door de Sem-priester. Horus heeft je mond voor je aangepast; hij heeft je ogen en oren voor je geopend. Uw vlees en beenderen zijn compleet (als) dat wat bij u hoort. De spreuken van verheerlijking zijn voor jou gereciteerd. Het offerritueel wordt voor u uitgevoerd. Uw eigen hart is bij u, het hart dat u op aarde had. Je bent aangekomen in je vroegere verschijning, zoals op de dag waarop je geboren werd. Je geliefde zoon wordt aan je voorgesteld terwijl de aanwezigen eerbied betuigen. U betreedt het land dat de koning u ter beschikking stelt, in het gebied van het Westen. Het wordt voor jou gedaan zoals het voor de voorvaderen werd gedaan. De Muu-dansers komen verheugd naar u toe.

Vertaald doorStephenThompson.

Funerary Foundations.

We hebben gezien dat bij de begrafenis de overledene offers kreeg van eten en drinken. De behoefte aan dergelijke voeding duurde echter veel langer dan de begrafenis. Om er zeker van te zijn dat hij in het hiernamaals een gestage toevoer van offers zou hebben om hem te ondersteunen, schonk een Egyptenaar een stichting met land of met de inkomsten uit een priesterambt dat hij bekleedde. Gewoonlijk ging deze schenking naar de oudste zoon van de overledene, zijn “geliefde zoon” genoemd, op voorwaarde dat een deel van de inkomsten van de schenking naar offergaven voor de overledene ging. Zulke personen fungeerden als “ka-priesters” voor de overledene. Dergelijke ambten konden generaties lang worden nagelaten aan afstammelingen van de ka-priester. Tijdens het Nieuwe Rijk kon iemand met koninklijke toestemming een standbeeld van zichzelf in de tempel oprichten, en door middel van dit standbeeld deelnemen aan de gebeden en offers die in de tempel werden gebracht.

Familieherdenkingen.

Hoewel de doden in de necropolis werden begraven, hielden zij niet op deel uit te maken van de familie van een Egyptenaar. Tijdens bepaalde religieuze festivals kregen de doden speciale offergaven. Tijdens het Nieuwe Rijk, op het “Feest van de Vallei”, trokken families naar de westelijke oever van de Nijl om de graven van hun verwanten te bezoeken, en hielden picknicks in hun kapellen. In huis konden borstbeelden van overleden familieleden als “werkzame geesten” worden opgesteld, en deze vormden het middelpunt van gebeden en offers. Volgens het Egyptische gedachtegoed hadden de overledenen nog steeds invloed op het leven van de levenden, vandaar de noodzaak ervoor te zorgen dat in hun behoeften werd voorzien.