Lughnasadh is het laatste van de vier primaire festivals in de oude Keltische kalender. Het Keltische jaar begon met Samhain in oktober, als voorbereiding op de winter en het einde van de oogst. Vervolgens was er Imbolc in februari om het einde van de winter en het begin van het lammetjestijdperk te vieren. Bealtaine, het belangrijkste feest in mei, stond in het teken van de zomer. De Keltische filosofie draaide om de begrippen licht en donker, en het jaar werd verdeeld in een donkere helft (beginnend met Samhain) en een lichte helft (beginnend met Bealtaine). Elke helft werd ook in vieren gedeeld, en elk kwartaal werd gemarkeerd met een festival. Bealtaine was dus natuurlijk het vrolijkste feest. Tenslotte sloot Lughnasadh in augustus het jaar af met de verwelkoming van de herfst, het begin van de oogst en het einde van de zomer.

Waar ging Lughnasadh over?

Deze feesten werden overal in Ierland, Schotland en het eiland Man gevierd, halverwege tussen de zomerzonnewende en de herfstequinox. Het duurde een maand, met 1 augustus als middelpunt. Wales en Engeland hadden ook soortgelijke festivals op een vergelijkbaar tijdstip, bekend als Gwyl Awst en Lammas. Naast de viering van het begin van de oogsttijd en het afscheid van het zomerseizoen, had Lughnasadh nog een aantal andere associaties; deze omvatten rituele ceremonies gewijd aan de god Lugh (vandaar de naam van het festival), atletische wedstrijden, koppelen, handel, en zoals bij alle Keltische festivals, feestvieren! Het festival was een tijd voor de hele gemeenschap om samen te komen en feest te vieren, dus alle festiviteiten vonden buiten plaats.

In de Ierse mythologie wordt gesuggereerd dat Lughnasadh begon als een begrafenisfeest voor de god Lugh, waarbij ook een atletiekwedstrijd werd gehouden ter nagedachtenis aan zijn moeder Tailtiu, die toepasselijk de Tailteann Games werd genoemd (zij zou van uitputting zijn gestorven nadat zij de Ierse vlakten had schoongemaakt zodat de mensen landbouw konden bedrijven). Dit waren de twee belangrijkste onderdelen van het feest voor de Kelten. Zij deden zich tegoed aan het eerste graan van de oogst en de andere granen die van het veld werden geoogst, alsook aan bosbessen (een vrucht die lijkt op bosbessen), en een offerstier. De mensen verzamelden bosbessen uit de omliggende struiken, en als de oogst overvloedig was, dan werd gezegd dat de oogst ook overvloedig was. De beste krijgers en atleten kwamen bijeen voor de spelen, die wedstrijden omvatten als verspringen, hoogspringen, hardlopen, slingeren, speerwerpen, boogschieten, worstelen, boksen, zwemmen, en wagen- en paardenrennen. In Teltown, in het graafschap Meath, de plaats waar de oude spelen plaatsvonden, zijn er zelfs bewijzen van kunstmatige meren uit die tijd.

Lughnasadh-gebruiken

Hoewel de gebruiken van sommige andere festivals gaandeweg zijn uitgestorven, zijn veel van de gebruiken die tijdens Lughnasadh plaatsvonden, nog steeds aanwezig in de huidige vieringen, zij het in een gewijzigd en moderner formaat. De Tailteann spelen eerden de beste atleten van de Keltische samenleving, maar hielden daarnaast ook een aantal niet-sportieve wedstrijden zoals onder meer zang, dans, poëzie en verhalen vertellen. Op het festival werden proefhuwelijken voltrokken, waarbij paren elkaar de hand gaven door een gat in een houten plaat. Het proefhuwelijk duurde een jaar en een dag, waarna het permanent kon worden gemaakt of zonder meer kon worden verbroken.

Omdat het bij Lughnasadgh allemaal om Lugh draaide, werden er in verschillende ceremonies offers aan hem gebracht. Hij kreeg het eerste van het geoogste graan voordat iemand anders mocht eten, samen met een maaltijd van ander nieuw voedsel. Nadat de stier was geofferd en opgegeten, was er nog een ceremonie waarbij de huid van de stier aan iemand werd geschonken en de geofferde stier door een andere jonge stier werd vervangen. Daarna werden verschillende toneelstukken opgevoerd met dansen, verhalen over gevechten om godinnen en andere episoden uit het leven van Lugh. Als finale werd een hoofd geïnstalleerd op de top van de heuvel waar de voorstellingen plaatsvonden, met een acteur die Lugh speelde en erover triomfeerde.

Net als de andere Keltische festivals was Lughnasadh een geschikt moment om deals te sluiten, in politieke, sociale en economische zin. Naast de wedstrijden, de feesten en de feestvreugde was het ook een belangrijk handelsmoment voor naburige gemeenschappen, omdat het een van de weinige perioden van het jaar was waarin zij allemaal samen waren en niet met elkaar in gevecht waren! Stamhoofden hielden belangrijke vergaderingen met elkaar, boeren maakten handelsafspraken over oogsten of vee voor het komende seizoen, en rivaliserende gemeenschappen kwamen bijeen voor onderhandelingen, aangezien festivals inhielden dat de wapens standaard werden neergelegd. Tenslotte was er nog een Keltische traditie die ook op Lughnasadh zijn intrede deed: het bezoeken van heilige bronnen. De mensen brachten kleine offers naar de putten, meestal munten of repen stof die “clooties” werden genoemd, en lieten ze achter bij de put nadat ze er in een “zongewijze” (d.w.z. hetzelfde pad als de zon volgend) richting omheen waren gelopen in een poging gezondheid en rijkdom van de goden te verkrijgen. De alternatieve naam “Slingerzondag” komt van deze traditie om de putten met bloemen te versieren. In tegenstelling tot de andere festivals van Samhain, Bealtaine en Imbolc lijkt vuur geen belangrijk onderdeel te hebben uitgemaakt van de Lughnasadh-festiviteiten.

Keltische God Lugh

Wie was dan de mythologische Lugh die elk jaar tijdens de Lughnasadh-festiviteiten werd geëerd? Hij was een held en god voor de Kelten, en schijnt op een gegeven moment de titel van hoge koning van Ierland te hebben gehad. Hij staat ook bekend als Lamhfhada, wat “lange hand” betekent, vanwege zijn voorbeeldige vaardigheid met een speer. Lugh komt in de Welshe mythologie ook voor onder de naam Lleu Llaw Gyffes, wat ‘de stralende met de sterke hand’ betekent. Maar wat maakte hem zo’n belangrijk feest waard?

Lugh was de zoon van Cian, lid van de Tuatha De Danann (de eerste, bovenmenselijke, bewoners van Ierland volgens de mythologie) en Ethniu, wiens vader Balor was, koning van de Fomorianen (een ander ras van bovenmenselijke Ierse bewoners). Hij werd opgevoed door Tailtiu, koningin van de Fir Bolg – weer een ander oud ras! Om de zaak nog verwarrender te maken, zou Lugh volgens de legende een van de drielingen zijn die uit Ethniu werden geboren nadat een fee haar had verleid, aangezien haar vader haar in een toren had opgesloten om te voorkomen dat zij ooit mannen zou ontmoeten omdat een druïde hem had verteld dat haar zoon zou proberen hem te doden. Hoewel de omstandigheden van zijn geboorte en opvoeding meer dan een beetje ingewikkeld waren, reisde Lugh toch naar Tara om zich bij de Tuatha De Dannan aan te sluiten. Om tot de stam te worden toegelaten, werd Lugh gevraagd een speciale vaardigheid te laten zien om zijn waarde te bewijzen. Ze wezen zijn vaardigheden als smid, zwaardvechter, harpist, dichter, historicus, tovenaar en ambachtsman af, maar toen hij vroeg of ze een lid hadden met al die vaardigheden tegelijk, konden ze geen redelijk excuus vinden om hem te weigeren. Eenmaal in de stam maakte hij snel indruk op hen en overtuigde hen om hun onderdrukkers, de Fomorianen, omver te werpen, waarbij hij hen in de strijd aanvoerde. Het duurde niet lang of ze kozen hem bovendien tot hun algehele leider.

Natuurlijk wonnen Lugh en zijn leger de strijd tegen de Fomorianen, maar hun nieuwe leider spaarde het leven van de Fomoriaanse leider nadat deze beloofd had iedereen te leren hoe en wanneer gewassen te planten en te oogsten. Hij begon de Tailteann spelen om zijn inmiddels overleden pleegmoeder te herdenken, en organiseerde de eerste Lughnasadh kermissen om de eerste succesvolle oogst van de gewassen van de stam te vieren. Het was ook om een andere triomf te vieren waarvoor hij verantwoordelijk was, deze keer over de Andere Wereld, die de oogst voor zichzelf wilde houden. Na veertig jaar heersen kwam Lugh voortijdig aan zijn einde; een van zijn vele vrouwen had een verhouding met Cermalt, zoon van de Dagda. Uit wraak doodde Lugh hem, maar de zonen van Cermalt kwamen de dood van hun vader wreken en verdronken hem in een meer. Gelukkig was zijn feest al een wijdverbreide en populaire traditie, en leefde het nog duizenden jaren voort om zijn leven te herdenken.

Lammas

De traditie van het eten en delen van de eerste granen van het seizoen, die begon met Lughnasadh, verspreidde zich uiteindelijk naar andere gebieden als vergelijkbare feesten. In Engeland veranderde het in het middeleeuwse festival dat bekend staat als Lammas day. Volgens de traditie van Lughnasadh werden de eerste granen aan de goden geofferd, in dit geval aan de plaatselijke kerk, in de vorm van een gebakken brood. Het brood werd gezegend en vervolgens in vier stukken gebroken, waarbij in elke hoek van het huis een stuk werd geplaatst voor geluk en om het opgeslagen, geoogste graan te beschermen. Vanwege de vergelijkbare timing en traditie wordt Lammas vaak verward met Lughnasadh, maar de oorsprong is heel anders.

Lughnasadh vandaag de dag

Lughnasadh is nog steeds een erkend onderdeel van de Ierse cultuur, althans in één opzicht – de maand augustus waarin het festival traditioneel plaatsvond, staat in het Iers bekend als Lunasa. Het heeft ook zijn weg gevonden naar de Ierse cultuur in de vorm van boeken, toneelstukken en films. De bekendste daarvan is Dancing at Lughnasa van Brian Friel, over de gebeurtenissen in een familie uit het stadje Ballybeg, Donegal, in 1936. In de loop der jaren heeft Lughnasadh een aantal verschillende vormen en namen aangenomen, waaronder “Garland Sunday”, “Bilberry Sunday”, “Mountain Sunday”, en de nog steeds voortlevende “Reek Sunday”. Deze laatste staat vooral bekend om de overgeleverde Lughnasadh-traditie van het beklimmen van heuvels en bergen – het is een populaire dag voor pelgrims om de Croagh Patrick te beklimmen.

Het handelsgebruik leeft ook nog steeds voort in verschillende grote jaarmarkten die begin augustus in heel Ierland plaatsvinden, waarvan de Puck Fair de bekendste is. Dit driedaagse festival, dat al minstens sinds de 16e eeuw in Killorglin, in het graafschap Kerry, wordt gehouden, omvat optochten, dansen, kunstnijverheid en vooral een paarden- en veemarkt. Aan het begin van het festival wordt in de stad een wilde geit tot koning gekroond en een plaatselijk meisje tot koningin. De afgelopen jaren zijn in verschillende steden in Ierland andere Lughnasadh-festivals georganiseerd, dus dit oude Keltische feest is nog niet van de aardbodem verdwenen.